Ζωή Ζενιώδη: Η διεθνούς φήμης μαέστρος, μαγεύει στο πόντιουμ με την μπακέτα της

Ποιες πρέπει να είναι οι ικανότητες ενός μαέστρου ώστε η μπαγκέτα του να κρατήσει σε υψηλό επίπεδο τον τρόπο παιξίματος των οργάνων; Τι ακριβώς θέλει να εκφράσει;

Ο μαέστρος είναι ουσιαστικά ο ερμηνευτής του συνθέτη. Υποχρέωση του και ευθύνη του είναι να γνωρίζει το έργο του συνθέτη όσο πιο βαθιά γίνεται. Αυτό απαιτεί πάρα πολύ χρόνο μελέτης και αφοσίωσης. Επίσης, ο μαέστρος είναι το μέσο μεταξύ του έργου και των μουσικών καθώς και του κοινού – αφού ουσιαστικά αυτός γνωρίζει το έργο καλά και επιλέγει την ερμηνεία που θεωρεί ότι έγραψε ο συνθέτης. Και πάλι, υποχρέωση του είναι ουσιαστικά να «βγάλει τον εαυτό» του από τη μέση έτσι ώστε να αναδειχτεί ο συνθέτης και το έργο.

Κατά τη δική μου άποψη, ο μαέστρος είναι ένας μουσικός ο οποίος «κουβαλάει» ευθύνη απέναντι στην τέχνη και είναι προικισμένος με ταλέντο, επιμονή, υπομονή και δυνατότητα εξέλιξης και βάθους. Σε καμία περίπτωση δεν είναι μαέστρος κάποιος ο οποίος κάνει όμορφες χορογραφίες και κουνάει με χάρη τα χέρια του. Δουλειά του είναι να εκφράσει το βάθος του έργου και αυτό σημαίνει ότι έχει περάσει ώρες πάνω από την παρτιτούρα, «τρώγοντάς» την.

Τέλος, αυτό που κάνει μία ορχήστρα να θέλει να παίξει για έναν μαέστρο είναι η επικοινωνία και η έμπνευση που τους προσφέρει. Μαζί με το ταλέντο και τη σκληρή δουλειά, αυτά τα δύο θα πρέπει να είναι βασικά χαρακτηριστικά κάποιου που θέλει να έχει το δικαίωμα να ανεβαίνει σε ένα πόντιουμ.

Ποιος ήταν ο μέντορας σας στην μουσική σας πορεία;

Είχα δύο μέντορες και ήμουν πολύ τυχερή που γνώρισα αυτούς τους ανθρώπους. Η πρώτη ήταν η Ίντα Λωρή Μαργαρίτη, η σύζυγος του αείμνηστου συνθέτη. Τη γνώρισα προς το τέλος της ζωής της και κάναμε μάθημα πιάνου σχεδόν καθημερινά. Μου έμαθε όλα όσα γνωρίζω για τη μουσική και, επειδή έζησε στην Ευρώπη του 30, του 40 και του 50, οι γνώσεις που αποκόμισα ήταν εκείνης της εποχής και έμαθα πώς ακριβώς γινόταν η μουσική στην Κεντρική Ευρώπη τότε. Η συγκεκριμένη γυναίκα δημιούργησε το Μοτσαρτέουμ μαζί με τον Μπρούνο Βάλτερ και τη Λόττε Λέμαν και συναναστρεφόταν μουσικούς όπως ο Σέρχεν και ο Κάραγιαν. Μπορείτε λοιπόν να καταλάβετε όσο τυχερή υπήρξα που πήρα το δίπλωμά μου μαζί της. Ήμουν κοντά της μέχρι το θάνατο της και νιώθω ότι αυτή ήταν που τελικά και μετά το πιάνο και όλη μου την πορεία ως πιανίστα, με οδήγησε στη διεύθυνση ορχήστρας.

Ο επόμενος πάρα πολύ σημαντικός άνθρωπος στη ζωή μου, ο οποίος είναι ακόμη ο μέντορας μου είναι ο συνθέτης Τόμας Σλήπερ. Είναι ένας εξαίρετος συνθέτης, μαέστρος και παιδαγωγός και διδάσκει το πανεπιστήμιο του Μαϊάμι όπου έκανα και το διδακτορικό μου. Αυτός ήταν ο άνθρωπος που με «ανακάλυψε» και μου πρότεινε να πάρω πιο σοβαρά τη διεύθυνση ορχήστρας. Τελικά με οδήγησε στο να κάνω το διδακτορικό μου εκεί μαζί του και να μάθω όλα τα βασικά πράγματα που χρειάστηκα για να ξεκινήσω να δουλεύω ως μαέστρος. Συνεργαστήκαμε πολλάκις με διάφορους τρόπους και έχω ηχογραφήσει έργα του με τη Φιλαρμονική του Μπρνο και την Συμφωνική Ορχήστρα Φρόστ. Στο άμεσο μέλλον θα ηχογραφήσω και όλο του το πιανιστικό έργο.

Σε ποια ψυχολογική διαδικασία μπαίνετε αναλαμβάνοντας τη διεύθυνση ενός έργου, ώστε να φτάσετε στην αρτιότητα που επιθυμείτε;

Όπως ανέφερα παραπάνω, η ευθύνη του μαέστρου απέναντι στο συνθέτη, στους μουσικούς και στο κοινό, καθώς και στον ίδιο του τον εαυτό, είναι τεράστια. Αγαπώ πάρα πολύ τις ατελείωτες ώρες μελέτης της παρτιτούρας. Είναι αυτές οι ώρες που, σχεδόν διαλογιστικά, εξαφανίζεσαι από τον υπόλοιπο κόσμο, μένεις «εξαντλητικά» μόνος και έχεις τη δυνατότητα απεριόριστης συγκέντρωσης και εξερεύνησης. Είναι μαγευτικές αυτές οι ώρες, είναι ώρες μεταμόρφωσης και μετουσίωσης. Η διαδικασία είναι πανέμορφη σε όλη τη διάρκεια της και αυτό περιλαμβάνει το διάβασμα ενός έργου και την επόμενη φορά που θα το αντικρίσεις, που κάθε φορά θα είναι καινούριο, που κάθε φορά θα ανακαλύπτεις κάτι άλλο, κάτι που ήταν εκεί αλλά εσύ δεν ήσουν έτοιμος να δεις την προηγούμενη φορά. Η σχέση που αναπτύσσεται με το έργο ειναι πολύ βαθιά και σχεδόν ερωτική.

Το πως κάποιος, μετά από τόση μελέτη, θα βάλει ένα έργο μέσα στο σώμα του και θα μπορέσει, χωρίς λόγια να το μεταδώσει σε μία ορχήστρα είναι προσωπικό θέμα του καθενός και είναι κάτι που θεωρώ ότι δεν χρειάζεται ιδιαίτερη δουλειά αν το σώμα κάποιου λειτουργεί φυσιολογικά, αν κάποιος έχει καλή σχέση με το σώμα του και την κίνηση γενικότερα, αν η αναπνοή του λειτουργεί σωστά.

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψω με λέξεις μία διαδικασία τόσο έντονη που ξεκινάει με το άνοιγμα μιας παρτιτούρας και φτάνει στη σκηνή, στη συμμετοχή ορχήστρας και κοινού για αυτό το υπέροχο γεγονός που ονομάζεται ‘ζωντανή’ συναυλία. Μπορώ μόνο να πω ότι είναι από τα ομορφότερα πράγματα που μου ανήκουν ως εμπειρίες.

Συνεργάζεστε με μεγάλες ορχήστρες ανά τον κόσμο. Ποιο έργο ήταν σταθμός στην καριέρα σας;

Ειλικρινά, δεν μπορώ να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση όπως θα ήθελα ή θα έπρεπε γιατί δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάποιο συγκεκριμένο έργο. Το μόνο που θα σας πω είναι ότι μέχρι τώρα με έχουν σημαδεύσει κάποιες 5ες και συγκεκριμένα οι 5ες του Μάλερ, του Σοστακόβιτς και του Τσαικόφσκυ για διαφορετικούς λόγους. Αυτές μαζί με την 1η του Μπράμς και την 7η του Μπετόβεν. Και γνωρίζω ποιο έργο θα είναι σταθμός στο μέλλον αλλά θα το κρατήσω για μένα…

Διευθύνατε στο Carnegie Hall  Bethoven και οι κριτικές ήταν εξαιρετικές για το ταλέντο σας. Πείτε μας πως αισθανθήκατε;

Το Carnegie Hall είναι ένας απίστευτος χώρος και νιώθω πολύ τυχερή που μου δόθηκε η ευκαιρία να συνεργαστώ με εξαίρετους μουσικούς της Νέας Υόρκης για αυτή τη συναυλία. Πρέπει να σας πω ότι το πιο συγκλονιστικό πράγμα μέσα στο Carnegie Hall είναι η ακουστική του. Όταν ανέβηκα στο πόντιουμ για την πρόβα και έδωσα την πρώτη θέση, απλά σοκαρίστηκα. Η επιστροφή του ήχου, ο τρόπος που λαμβάνεις το έργο εκεί μέσα, αυτό που ακούς, είναι απλά σοκαριστικά όμορφα. Ναι, αυτό που ένιωσα ήταν ότι δεν ήθελα να τελειώσει… Θα μπορούσα να ακούω για πάντα αυτόν τον υπέροχο ήχο…

Πόσο δύσκολο είναι να αποδεχθούν ένα νέο μαέστρο; Επίσης, ως γυναίκα αντιμετωπίσατε εμπόδια;

Η ορχήστρα έχει τη δυνατότητα (ευτυχώς) να γνωρίζει μέσα σε δευτερόλεπτα αν ένας μαέστρος αξίζει ή όχι. Σαφώς και δεν εκφράζονται πάντα, για διάφορους λόγους, αλλά πάντα γνωρίζουν. Γνωρίζουν ποιος έχει μελετήσει το έργο, ποιος παίρνει στα σοβαρά τη δουλειά του, ποιος είναι σίγουρος για τις επιλογές του. Και αναγνωρίζουν το ταλέντο, την ειλικρίνεια και την αγάπη για το έργο. Αν υπάρχουν αυτά τα χαρακτηριστικά, οι ορχήστρες πάντα αποδέχονται έναν νέο μαέστρο. Δεν χρειάζεται να αποδείξει κάτι ο μαέστρος, χρειάζεται απλά να κάνει τη δουλειά του σωστά. Δεν έχω αντιμετωπίσει ιδιαίτερα εμπόδια ως γυναίκα μαέστρος, πέραν πολύ λίγων μεμονωμένων περιπτώσεων, πράγμα που θα συνέβαινε θεωρώ στατιστικά στον οποιονδήποτε. Όπως είπα παραπάνω, όταν μία ορχήστρα δει έναν άνθρωπο που αγαπά σε βάθος αυτό που κάνει και που έχει αφιερώσει ώρες στη μελέτη, έναν άνθρωπο αφοσιωμένο και αποφασισμένο, τον δέχεται, είτε είναι γυναίκα είτε είναι άντρας. Έτσι τουλάχιστον το έχω βιώσει εγώ.

Ποια είναι τα μυστικά της τέχνης διδασκαλίας ώστε οι νέοι μουσικοί να γοητευθούν και να αγαπήσουν αυτό που επιλέγουν;

Αχ, αυτή είναι μία τόσο σοβαρή ερώτηση που δυστυχώς δε γίνεται να απαντηθεί μέσα σε μερικές γραμμές. Ο δάσκαλος έχει πραγματικά τεράστια ευθύνη και είναι λειτούργημα αυτό που κάνει. Να εμπνεύσει πρέπει και να μεταδώσει γνώση με τρόπους που θα κάνουν το μαθητή να συνδεθεί μαζί του και με τη γνώση όσο πιο βαθιά γίνεται. Η οριοθέτηση, η αυστηρότητα στο πλαίσιο, η σοβαρότητα στη μελέτη, η αποφασιστικότητα για την επίτευξη του στόχου αλλά πολύ περισσότερο το ταξίδι… παίρνει στα χέρια του μία ψυχή, ένα πνεύμα και εξερευνά, μεταδίδει, διαμορφώνει, μεταφέρει, μεταμορφώνει. Όλα αυτά πρέπει να γίνονται με υπέρτατη αγάπη και σεβασμό. Μόνο έτσι.

Ο μαέστρος είναι ουσιαστικά δάσκαλος. Και μόνο έτσι και στην ορχήστρα και στο κοινό και στον εαυτό του.

Τι σας εμπνέει περισσότερο; Ποιοι είναι οι στόχοι σας και το όραμα σας;

Η ζωή, η αγάπη, το παθός, ο έρωτας, η φύση, τα παιδιά, η μουσική, η εξερεύνηση, η μάθηση, το ταξίδι. Ο χρόνος σε όλες του τις εκφάνσεις. Αυτά με εμπνέουν, αυτοί οι στόχοι μου και το όραμα μου.