Πέτρος Δ. Καψάσκης: Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ελληνικού Ινιστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας

Aν υποθέσουμε πως η διπλωματία είναι η ορχήστρα στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, τότε σίγουρα η πολιτιστική διπλωματία είναι το πρώτο της βιολί.

Υπό αυτές τις συνθήκες -σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε- κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία ενός τέτοιου θεσμού που θα μεριμνά για τη μελέτη, ανάλυση, διάδοση και προβολή -με κάθε μέσο- όλων των πτυχών της πολιτιστικής διπλωματίας

Πώς και γιατί προέκυψε η ίδρυση του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας;

Οι ανάγκες της εποχής γέννησαν αυτό το εγχείρημα. Η δεινώς τρωθείσα αξιοπιστία και εικόνα της χώρας διεθνώς, αλλά και το ατσάλινο πείσμα για την ανάκτηση της αίγλης της. Ο σύγχρονος τρόπος με τον οποίο ασκείται η εξωτερική πολιτική, η επιρροή των μη κρατικών δρώντων στις διεθνείς σχέσεις, η ανάδυση μη κυβερνητικών οργανισμών και η συνεχώς αυξανόμενη ισχύς των πολυεθνικών εταιρειών απαιτούν τον σχεδιασμό μιας καινούργιας στρατηγικής στον χώρο της εξωτερικής πολιτικής. Η παραδοσιακή διπλωματία αδυνατεί να αντιμετωπίσει κατά μόνας τις προκλήσεις που ανακύπτουν στη διεθνή ζωή ενός κράτους διότι ως αφετηρία διαπραγματεύσεων προτάσσει το συμφέρον, γεγονός που συχνά οδηγεί σε αδιέξοδα. Αντιθέτως, η πολιτιστική διπλωματία συνεπικουρεί την παραδοσιακή διπλωματία και μέσω του πολιτισμού οικοδομεί σχέσεις εμπιστοσύνης και συναισθηματικής εγγύτητας μεταξύ των λαών, οι οποίες υφίστανται πέρα από τις αλλαγές των κυβερνήσεων. Αυτή η πολιτική εδράζεται στην αρχή της αλληλοκατανόησης· λαμβάνει δηλαδή υπόψη τους φόβους, τα στερεότυπα και τις οδύνες ενός λαού, γεγονός που την καθιστά εργαλείο αποτελεσματικό και απαραίτητο στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής.

Με άλλα λόγια, μέσω της πολιτιστικής διπλωματίας, η εξωτερική πολιτική μιας χώρας δεν εξετάζεται μέσα από την ανώδυνη αφήγηση των ιστορικών γεγονότων, αντιθέτως ενδιαφέρει ζωτικά η αποκωδικοποίηση των νοημάτων και των συμβόλων που βρίσκονται μέσα σε αυτά. Συνεπώς, αν υποθέσουμε πως η διπλωματία είναι η ορχήστρα στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, τότε σίγουρα η πολιτιστική διπλωματία είναι το πρώτο της βιολί. Υπό αυτές τις συνθήκες -σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε- κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία ενός τέτοιου θεσμού που θα μεριμνά για τη μελέτη, ανάλυση, διάδοση και προβολή -με κάθε μέσο- όλων των πτυχών της πολιτιστικής διπλωματίας.

Ποιο είναι το δικό σας όραμα;

Δεν ξέρω αν αυτή η λέξη, οι σκέψεις που περικλείει ή ο χρόνος που χρειάστηκε προκειμένου αυτές να μετουσιωθούν σε πράξεις, μπορούν να κατατεθούν εντός ολίγων γραμμών. Θα το τολμήσω όμως. Νομίζω ότι δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως ο εγκλωβισμός ενός πολιτισμού στο παρελθόν είναι απότοκος της απώλειας εαυτού στο παρόν και εν ελλείψει ενός ορίζοντα μέλλοντος, μπορεί να εγκιβωτίσει το πνεύμα ενός λαού σε αλλόκοτες παραληρητικές ιδέες μεγαλείου, πολιτιστικές προκαταλήψεις ή ακόμα και να δημιουργήσει τάσεις αδράνειας και κατάθλιψης. Ένα είδος σχιζοειδούς διαταραχής, η οποία καθιστά τους λαούς εσωστρεφείς, θύματα των φαντασιακών τους εχθρών, ευάλωτους στη δημαγωγία και στον λαϊκισμό. Έτσι, συχνά συμβαίνει να αντιλαμβανόμαστε τις διεθνείς σχέσεις με μανιχαϊστικά σχήματα χωρίζοντας τον κόσμο σε φιλέλληνες και ανθέλληνες, να εξετάζουμε τη σχέση διαφθορέα και διεφθαρμένου πάντοτε υπό τα όμματα του διαφθορέα και να ψάχνουμε τη λύση των προβλημάτων μας σε εξωτερικές δυνάμεις και μυθικούς ηγέτες. Ένα είδος συνδρόμου του όρους Ράσμορ.

Στην οπτική αυτή, όραμά μου είναι ο επαναπροσδιορισμός της ελληνικής ταυτότητας, η οικοδόμηση ενός καινούργιου πολιτιστικού υποστρώματος ικανού να απεγκλωβίσει τον Έλληνα πολίτη από τη νοσταλγία για το παρελθόν και να τον οδηγήσει σε ενεργό δράση στο παρόν. Μια διαδικασία που δεν θα απορρέει πλέον από τα μνημόνια οικονομικής και χρηματοπιστωτικής πολιτικής, αλλά θα έχει προ οφθαλμών τις εσωτερικές διεργασίες· εκείνες που στην ιστορία πάντοτε ωθούσαν τους λαούς σε πολιτιστικές εκτινάξεις και εξάρσεις αναστάσιμες. Έχει σημασία να κατανοήσουμε ότι η επί ίσοις όροις συμμετοχή μας στο κοσμο-ιστορικό γίγνεσθαι απαιτεί να έχουμε τη δική μας ματιά στα πράγματα. Στην ιστορία του μέλλοντος δεν θα έχουν καμία θέση οι κοινωνίες που ατενίζουν τον κόσμο με δανεική ματιά. Με την ίδρυση του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας επιθυμούμε να συμβάλλουμε κατά τρόπο δημιουργικό, ώστε η Ελλάδα να αποκτήσει τη δική της ματιά. Μόνο όταν έχεις δικό σου βλέμμα, αποκτάς δικό σου κόσμο.

Ως εκ τούτου, περισσότερο και από τις μεταρρυθμίσεις στην οικονομία προέχει η εκπόνηση ενός νέου σχεδίου στην παιδεία. Αυτή είναι η magna carta πάνω στην οποία θα ανοικοδομηθεί η Ελλάδα. Αν δεν το πράξουμε αυτό, οιαδήποτε μορφή πολιτικής κι αν ασκηθεί στο εξωτερικό θα έρχεται πάντα σε ασυμφωνία με την εικόνα της χώρας στο εσωτερικό. Το έχω πει και το έχω γράψει: ο ηγέτης του μέλλοντος δεν θα είναι εκείνος που θα εφαρμόσει τα λιγότερο επώδυνα μέτρα στην οικονομία, αλλά αυτός που θα λάβει τις περισσότερο κρίσιμες αποφάσεις στην παιδεία.

Η αναζωπύρωση του στοιχείου του πολιτισμού θεωρείτε πως μπορεί να αφυπνίσει τον άνθρωπο;

Δίχως άλλο! Μόνο ο πολιτισμός μπορεί να το πετύχει αυτό, διότι μόνο ο πολιτισμός είναι εκ της φύσεως του ενωτικός. Κράτη που διέπονταν από κοινό πολιτισμό, στη δύσκολη ιστορική στιγμή ενώθηκαν. Λαμπρό είναι το παράδειγμα των δύο Γερμανιών, της Δυτικής και της Ανατολικής. Αντιθέτως, κράτη που συνέχονταν από ιδεολογία, στην πρώτη κρίση κατέρρευσαν. Το παράδειγμα της Σοβιετική Ένωσης είναι σε αυτή την περίπτωση χαρακτηριστικό. Συνεπώς, ο πολιτισμός ενώνει, η ιδεολογία χωρίζει. Και αυτό μια κοινωνία σαν τη δική μας, εύκολη στις διαιρέσεις αλλά φοβική και αρνητικά διακείμενη στις συνθέσεις οφείλει να το λάβει σοβαρά υπόψη.

Υπάρχουν κάποιες καινοτομίες που θεωρείτε πως εντάξατε στο πρόγραμμά σας;

Όπως γνωρίζετε ο κλάδος της πολιτιστικής διπλωματίας στην Ελλάδα δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος, παρά το γεγονός ότι θα μπορούσε να αποτελέσει την αιχμή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Στη Δημόσια Διοίκηση η θέση του μορφωτικού ακολούθου καταργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’90, ενώ ουδέποτε δημιουργήθηκαν στα ελληνικά πανεπιστήμια έδρες ή ακαδημαϊκά τμήματα, ερευνητικά κέντρα ή ινστιτούτα στα οποία να προωθείται η έρευνα, να δίνονται υποτροφίες και να διδάσκεται το μάθημα της πολιτιστικής διπλωματίας. Υπό αυτή την έννοια, το Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας αποτελεί τον πρώτο και μοναδικό εκφραστή αυτής της ιδέας στην Ελλάδα και τον δεύτερο στην Ευρώπη.

Οι καινοτομίες οι οποίες θα εισαχθούν σε επιστημονικό επίπεδο μέσω του Ινστιτούτου αποτελούν στην πλειοψηφία τους νέες μορφές διπλωματίας. Μερικές εξ αυτών είναι η διπλωματία της γαστρονομίας, ο πολιτιστικός τουρισμός, η διπλωματία των μουσείων και των βιβλιοθηκών, η πολιτιστική γεωπολιτική, η διπλωματία του μελοδράματος, ο ιατρικός τουρισμός, η διπλωματία του χοροδράματος, ο εκκλησιαστικός τουρισμός, η διπλωματία της μάρκας στην οικονομία και στο εμπόριο, η διπλωματία του αθλητισμού, η μόδα, η διπλωματία της θάλασσας και πλείστες ακόμα. Όλα τους εργαλεία που συνεπικουρούν και ενισχύουν την υπάρχουσα εξωτερική πολιτική και καθιστούν τον ελληνικό πολιτισμό ένα ελκυστικό εξαγώγιμο «προϊόν».

Πώς πήρατε την απόφαση να γυρίσετε στην Ελλάδα και γιατί;

Αγάπησα τον τόπο που γεννήθηκα και τον αγάπησα τόσο πολύ που ενώ μπορούσα να μείνω και να συνεχίσω τις σπουδές μου στο Λονδίνο, άφησα την οικογένειά μου και ήρθα στην Αθήνα προκειμένου να εργαστώ δίχως ανάπαυλα για το καλό του κοινωνικού συνόλου, παρά τις όποιες αντίξοες εργασιακές συνθήκες. Γνωρίζω πως οι οικονομικοί παράγοντες είναι αυτοί που καθορίζουν τη ζωή των πολιτών μιας χώρας στο παρόν, όμως, οι πνευματικές πορείες είναι αυτές που δημιουργούν νέους χρόνους στο μέλλον. Οι πνευματικές κατακτήσεις σε βάθος χρόνου είναι πολύ περισσότερο σημαντικές από τις κατακτήσεις που έχουν χαρακτήρα ένοπλης αναμέτρησης. Αυτές οι σκέψεις, ακόμα κι αν σήμερα ακούγονται αυτοκτονικές, με παρακίνησαν να έρθω στην Ελλάδα, προκειμένου να δημιουργηθεί ένας θεσμός που θα έχει ως πρώτιστο καθήκον να συμβάλλει στη δημιουργία πολιτισμού, στην αλλαγή της εικόνας της χώρας, καθώς και στην προσφορά νέων θέσεων εργασίας σε Έλληνες πολίτες.

Τι προτείνετε σε όλα αυτά τα παιδιά που βλέπουν τα όνειρά τους να σταματούν εντός Ελλάδας, να μείνουν και να αγωνιστούν;  Ή μήπως αν κάποιος βρίσκεται εκτός, μπορεί να βοηθήσει πιο αποτελεσματικά τη χώρα;

Δεν είναι εύκολο να απαντήσει κανείς αυτό το ερώτημα. Νομίζω πως αυτό που χρειάζονται σήμερα τα παιδιά μας δεν είναι κριτικές για δρόμους που δεν περπάτησαν, αλλά πρότυπα, ανθρώπους ικανούς να ανοίγουν δρόμους με το περπάτημά τους. Η πρόοδος μιας κοινωνίας ουδέποτε εξαρτήθηκε ιστορικά από ανθρώπους που είχαν ανάγκες όσο από εκείνους που με το παράδειγμά τους αναδείκνυαν την προσφορά δίχως αναγνώριση ως υπέρτατη ανάγκη.

Υπάρχει κάποιο απόφθεγμα το οποίο να περιγράφει όλη σας την κοσμοθεωρία;

«Esse quam videri», ήτοι να είσαι, παρά να φαίνεσαι μας λέει ο Κικέρων. Στην ιστορία ο άνθρωπος που είναι, επισκιάζει εκείνον που διατείνεται πως είναι.