Ο φιλελληνισμός τότε και τώρα

Ο Φιλελληνισμός υπήρξε ένα μείζον πολιτικό, κοινωνικό και καλλιτεχνικό φαινόμενο που διαδόθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη με αφορμή την Ελληνική Επανάσταση, του 1821. Βεβαίως, κατ’ ουσία, ο Φιλελληνισμός, υπό την έννοια του θαυμασμού και της αγάπης προς το ελληνικό πνεύμα, έχει αρχαιότατες ρίζες και εκκινεί οπωσδήποτε, τουλάχιστον από την αρχαία Ρώμη, με χαρακτηριστικό εκπρόσωπο τον Κικέρωνα. Η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός περιείχαν ισχυρά φιλελληνικά στοιχεία, όπως άλλωστε ανευρίσκουμε και στους ηγέτες, στρατιωτικούς και πνευματικούς της Αμερικανικής Επανάστασης.

Η μοναδικότητα του φαινομένου, που ιστορικά ονομάζουμε «Φιλελληνικό Κίνημα» έγκειται στη μεγάλη εξάπλωσή του σε όλα τα κοινωνικά στρώματα,  σε όλες τις πολιτικές τάσεις (από τον ίδιο τον Βασιλιά της Βαυαρίας, μέχρι τους αγωνιστές της δημοκρατίας) καθώς και στην παντοειδή καλλιτεχνική του έκφραση, μέσα από τις εικαστικές παραστατικές τέχνες, τη μουσική, τη λογοτεχνία, αλλά και το χώρο του δημοφιλούς και χρηστικού αντικειμένου τέχνης. Πολλές φορές, ιδιαίτερα στη Γαλλία, η διάρκεια του φιλελληνικού έργου τέχνης διήρκησε ολόκληρες δεκαετίες και συνδυάστηκε και με το κίνημα του οριενταλισμού, ιδιαίτερα στη ζωγραφική.

Έκτοτε στις ευρωπαϊκές κοινωνίες είδαμε αρκετές φορές φαινόμενα «συγκίνησης» της κοινής γνώμης και εκφράσεις φιλίας και αλληλεγγύης προς δοκιμαζόμενους λαούς, κανένα, όμως, δεν έλαβε, ούτε κατά προσέγγιση, την έκταση και την ένταση του φιλελληνικού κινήματος. Η εξήγηση είναι ότι η έκφραση αυτή αλληλεγγύης προς τους αγωνιζόμενους Έλληνες είχε ως υπέρτατη αιτία την αίσθηση ενός πνευματικού χρέους, ή ακόμα καλύτερα την αίσθηση ότι η υπόθεση αυτή αφορά στην ίδια την υπόσταση κάθε ευρωπαϊκού λαού, κάθε ανθρώπου και κάθε κοινωνίας που μετέχει αυτού που ονομάζουμε δυτικό πολιτισμό.

Ο κατάλογος των Φιλελλήνων στον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών αφθονεί με συμμετέχουσες τις ηγετικές φυσιογνωμίες του φιλελληνικού κινήματος, όπως ο Πρόεδρος της Φιλελληνικής Επιτροπής του Παρισιού, François-René de Chateaubriand, ο Λόρδος Byron στην Αγγλία και ο Goehte στη Γερμανία, μαζί με έναν ένθερμο φιλέλληνα, τον Wilhelm Müller. Στον εικαστικό χώρο κορυφαία μορφή, ο Eugène Delacroix, που παρουσίασε το 1824 την « Σφαγή της Χίου » και στην έκθεση «Υπέρ των Ελλήνων», το 1826, στο Παρίσι, στην Galerie Lebrun, το περίφημο έργο του «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου».

Οι Φιλέλληνες οργανώνονταν σε διάφορες ομάδες, υπό μορφή εταιρίας (société) ή κομιτάτου (comité) και οργάνωναν εράνους, δημοπρασίες ή απλές συνδρομές. Μια μορφή συγκέντρωσης πόρων ήταν οι περίφημες μουσικές βραδιές, όπου εκτελούνταν τα φιλελληνικά τραγούδια και ακολουθούσε έρανος υπέρ του αγώνα των Ελλήνων. Σε αυτά πρωτοστατούσαν οι οικοδέσποινες, οι οποίες -κάτι που αγνοείται ευρέως- είναι αυτές που έραψαν την πλειοψηφία των μεταξωτών ελληνικών σημαιών του αγώνα.

Η αίσθηση πνευματικού χρέους που αναφέραμε πιό πάνω , μαζί με την επιθυμία της ρομαντικής εποχής για αποτίναξη της τυραννίας έφερε στην Ελλάδα του αγώνα 1200 Ευρωπαίους που πολέμησαν και που ένας στους τρεις τους πέθαναν για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Πρώτοι σε αριθμό οι Γερμανοί, μετά Γάλλοι, Ιταλοί, Άγγλοι, Ελβετοί, Πολωνοί, Ούγγροι, Σουηδοί και τόσοι άλλοι.

 Αυτό όμως που κυρίως τους έφερε ήταν η αποφασιστικότητα των ίδιων των Ελλήνων να κάνουν πράξη το σύνθημα Ελευθερία ή Θάνατος. Η σφαγή της Χίου, οι Σουλιώτισες, η απαράμιλλη Έξοδος των Ελεύθερων Πολιορκημένων του Μεσολογγίου, συγκίνησαν και διέγειραν την δυτική κοινή γνώμη ως την τότε μακρινή Αμερική. Στα πρόσωπα του Μπότσαρη, του Κανάρη και της Μπουμπουλίνας είδαν Ευρωπαίοι και Αμερικανοί τον Λεωνίδα, τον Θεμιστοκλή, την Αθηνά. Ήταν η θυσία των Ελλήνων που τους έπεισε να κάνουν τον αγώνα τους γι αυτούς, να μαζέψουν χρήματα πρωτοφανή για έναν ξένο αγώνα, να πολεμήσουν και να πεθάνουν γι αυτόν.

Και δεν σταμάτησαν να έρχονται. Στην Κρητική Επανάσταση ήταν εδώ, στον Πόλεμο του 1897 εδώ, στους Βαλκανικούς εδώ. Δεν υπάρχει άλλος λαός στην Γη που να συνέτρεξαν τόσοι και τέτοιοι εθελοντές. Το χρωστάμε στα « μάρμαρα » , που έλεγε ο Κολοκοτρώνης, αναφερόμενος στην Αρχαία κληρονομιά, αλλά και στην εκάστοτε διάθεση μας να σταθούμε αντάξιοι κληρονόμοι και όχι καυχησιάρηδες κενολόγοι.

Είμαστε ο μόνος λαός που χωρίς να κουνήσουμε το δαχτυλάκι μας, χωρίς να πληρώσουμε εκατομμύρια σε λομπίστες, έχουμε σε κάθε χώρα και συνεχώς καινούριους φίλους. Οι Φιλέλληνες βρίσκονται παντού και συγκινούνται τις ίδιες συγκινήσεις, συναισθηματικές και πνευματικές. Από εμάς περιμένουν να τιμήσουμε με νέα έργα το όνομα μας και πάντα συγκινούνται με τα επιτεύγματα μας. Χαίρονται και μιλούν για απόγονο του Ανακρέοντα και του Πίνδαρρου όταν ο Σεφέρης και ο Ελύτης παίρνουν Νόμπελ και θαυμάζουν την Μελίνα ως σύγχρονη Ελληνίδα Θεά, παρομοιάζουν τον Βαγγέλη με τον Ορφέα και δεν χάνουν ευκαιρία να συμπαρασταθούν. Όπως κανείς δεν συγκινήθηκε για την Επανάσταση των Σέρβων το 1804, σε αντίθεση με των Ελλήνων, έτσι δεν ασχολήθηκαν με την πτώχευση της Λετοννίας του 2008-9 , ενώ τόσοι ξεσηκώθηκαν για την διάσωση της Ελλάδας, από τον Ρικκάρντο Μούτι, ως τον Ζαν-Λυκ Γκοντάρ και από τον Τζακ Λανγκ ως τον Γιούργκεν Χάμπερμας.

Όσοι ζήσαμε στο εξωτερικό γνωρίζουμε ότι στο πρόσωπό μας βλέπουν έναν πολιτισμό, τον δικό τους πολιτισμό. Είναι χρήσιμο τώρα , 200 χρόνια μετά , να τους θυμήσουμε μέσα από πράξεις ευγνωμοσύνης και αναγνώρισης τι έκαναν για μας οι πρόγονοί τους και να αναλάβουμε χωρίς συμπλέγματα, ανωτερότητας ή κατωτερότητας , με υπερηφάνεια και χωρίς αλαζονεία, το βάρος της διαρκούς πνευματικής μας κληρονομιάς. Με νέα επιτεύγματα στον ορίζοντα των επόμενων 200 ετών, με αυτοσεβασμό και δημιουργικότητα. Χωρίς προγονολατρική στασιμότητα, αλλά μέσα από την εκ νέου, συνεχή εφαρμογή των ίδιων αξιών και αρχών που γέννησαν τον παγκόσμιο θαυμασμό προς το Ελληνικό πνέυμα.

Είναι βέβαιο πως, όπως πάντα, θα βρίσκουμε παντού φίλους και τα επόμενα 200 χρόνια.