Αντιμετωπίζοντας το Αδιανόητο

Οι ανθρώπινες κοινωνίες, όπως και αρχικά οι μικρές κοινότητες, επιδιώκουν, κατά βάση, να οικοδομούνται με βάση την ενότητα, τη θεσμικότητα και τη συνεργασία όλων, για να μπορούν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα, που δημιουργούνται ενδογενώς, αλλά και τις μεγάλες προκλήσεις και κινδύνους, σε σχέση με άλλες κοινότητες, αλλά και απέναντι στο φυσικό περιβάλλον κάθε εποχής. Προφανώς, για να τα καταφέρει αυτά ο άνθρωπος, χρησιμοποιεί βασικά εργαλεία, όπως η τεχνική, η τεχνολογία και η επιστήμη, αλλά και η εκπαίδευση, η τέχνη, η φιλοσοφία και η θρησκεία.

Ζητούμενο, λοιπόν, είναι πάντα η αίσθηση και συναίσθηση της ασφάλειας, της συμπεριληπτικότητας και της συνεκτικότητας, άρα η δημιουργία κάποιας κανονικότητας, επομένως, οι άνθρωποι στοχεύουν να διαχειριστούν και να αντιμετωπίσουν οτιδήποτε απρόσμενο, μη αναμενόμενο, ή και πλήρως απρόοπτο. Βέβαια, καθώς η ανθρώπινη ζωή, ακόμα και οι συνειδήσεις, λειτουργούν στα πλαίσια της ρευστότητας, πάντοτε δημιουργούνται κρίσεις, ενώ γεννιούνται και νέες ευκαιρίες, μέσα από διάφορους σχεδιασμούς και σενάρια.

Οπωσδήποτε, τα όποια ακραία σενάρια για το παρόν και το μέλλον κάθε κοινωνίας είναι ενεργά κομμάτια της φυσικής και της ανθρώπινης ιστορίας σε τοπικό, περιφερειακό και πλανητικό επίπεδο. Μάλιστα, αν αυτά δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν απόλυτα, ο άνθρωπος και οι θεσμοί του οφείλουν, τουλάχιστον, να προετοιμάζονται κατάλληλα, ώστε να διαχειριστούν και να τα αντιμετωπίσουν σχετικά αποτελεσματικά.

Σήμερα, όπως φαίνεται, όλοι παρατηρούν το μεγάλο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, της μόλυνσης των υδάτων, της καταστροφής των δασών, της αλματώδους αστικοποίησης, της τρύπας του όζοντος, το λιώσιμο των πάγων στους πόλους και τους συνεχείς κινδύνους για έκρηξη επιδημιών και πανδημιών. 

Ίσως, αυτά τα φαινόμενα, και μάλιστα στη συμπλοκή τους, να ήταν «μη αναμενόμενα» και «μη φυσιολογικά», κάποτε, όμως, τα τελευταία 70-80 χρόνια, συνδυαστικά με την έκρηξη της γνώσης και της τεχνολογίας, όπως και των μικρότερων και μεγαλύτερων πολέμων, όλα φαίνονται «λογικά».

Κατά βάση, για όλα αυτά, ο κύριος υπεύθυνος είναι ο ίδιος ο άνθρωπος., σε ατομικό, διατομικό και συλλογικό επίπεδο, καθώς η ανήθικη και βλαβερή χρήση της επιστήμης και της τεχνολογίας δημιουργεί «μαύρες τρύπες», όχι μόνο στο φυσικό περιβάλλον, αλλά και στις ψυχές των ανθρώπων, στις αρμονικές κοινωνικές σχέσεις, στις συνειδήσεις, όπως και στις διεθνείς σχέσεις κρατών, λαών, θρησκειών και πολιτισμών.

Ανά πάσα στιγμή, μπορεί να υπάρξει ένας τρομακτικός κυκλώνας, αλλά και ένας πνευματικός κυκεώνας, που μπορεί να επιφέρει το πυρηνικό ολοκαύτωμα ή μία «απίθανη» Φυσική και Τεχνολογική καταστροφή (Na Tech καταστροφή), όπως μας θυμίζουν οι τραγικές στιγμές της Χιροσίμα, του Ναγκασάκι, του Τσέρνομπιλ, της Μποπάλ, της Φουκουσίμα, αλλά και της Κατρίνα.

Τίποτε δεν είναι όμοιο με το άλλο, όμως, όλα εντάσσονται σε ένα κλίμα, όπου όλα μας φαίνονται  άγνωστα, απρογραμμάτιστα, ίσως και παράδοξα.

Πραγματικά, τα προηγούμενα τείνουν να δημιουργούν μία «μαγική εικόνα», που τρομάζει τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει επακριβώς τους «αλγορίθμους», που λειτουργούν στο φυσικό περιβάλλον και στο σύμπαν, αλλά και ούτε και μέσα στον ίδιο, στη συνείδηση και στη ψυχή του.

Γι’ αυτό, με την αλαζονεία του ξεπερνά το μέτρο, μέσω της υπερβολής οδηγείται στην αναίδεια, άρα σε λανθασμένες και απάνθρωπες επιλογές. Αντί να κατανοήσει ότι είναι μέρος της φύσης και μιας παγκόσμιας κοινότητας, ο άνθρωπος της ύβρεως επιδιώκει μόνιμα ή περιστασιακά, να υποτάξει ή να εκμεταλλευτεί τη φύση, όπως αντίστοιχα και τον συνάνθρωπό του, μέσα από τις αντιανθρωπιστικές οδούς της ταξικότητας και της τοξικότητας.

Μπορεί οι εκρήξεις του Βεζούβιου, της Αίτνας, του ηφαιστείου της Θήρας και της Κρακατόα, να ήταν «μη αναμενόμενα φαινόμενα», όμως, ακόμα και αυτά έδειχναν κάποια προμηνύματα, αλλά οι άνθρωποι ή τα αγνοούσαν ή τα περιφρονούσαν.

Βέβαια, όταν συνέβησαν, δοκιμάστηκαν τα χαμηλότερα ή υψηλότερα επίπεδα προσαρμοστικότητας και ανθεκτικότητας κάθε κοινωνίας, που τα υπέστη. Πραγματικά, εκεί δοκιμάζονται πολλοί, εάν είναι ανέτοιμοι ή έτοιμοι, έντιμοι ή ανέντιμοι, σε σχέση με τη διαχείριση του απρόοπτου, σε σχέση με την σύλληψη της όποιας έκπληξης.

Προφανώς, πέρα από το φυσικό περιβάλλον, υπάρχουν και αλλού «απρόσμενα και μη φυσιολογικά», όπως στο χώρο της πολιτικής και της κοινωνικής μηχανικής. Για κάποιους, λοιπόν, μπορεί να ήταν «τραγικά απρόοπτο» το Ολοκαύτωμα, η Μικρασιατική καταστροφή, η τραγική αισχρότητα στη Ρουάντα, η αποχώρηση των Σοβιετικών και των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν, το Περλ Χάρμπορ (1941), η 11η Σεπ 2001, ή ακόμα και το  BREXIT ή η AUKUS, όμως,  αυτές οι εξελίξεις, φαινομενικά μη αναμενόμενες από κάποιους, είναι προσχεδιασμένες και προγραμματισμένες από κάποιους άλλους ή κέντρα αποφάσεων, λιγότερο ή περισσότερο γνωστά, συνδυαστικά με τον παράγοντα της ρευστότητας, της ζωής και της ιστορίας.

Αντίστοιχα, προφανώς, ισχύουν και για τη Συμφωνία Ελλάδας – Γαλλίας για πολυεπίπεδη συνεργασία και στρατηγική σχέση (Οκτ 2021) και την πολυσήμαντη συμφωνία της Ελλάδος με τις ΗΠΑ (Οκτ 2021), μάλλον Στρατηγικού χαρακτήρα.

Παράλληλα, η αύξηση των τιμών στο πετρέλαιο, στο φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια, έχει αναπάντεχες συνέπειες για πολίτες, εταιρίες, κοινωνία, τουρισμό και ναυτιλία, ενώ εξελίσσεται και η πανδημία του Covid και η επιδημία του στασιμοπληθωρισμού.

Αυτά τα φαινόμενα μπορεί να φαίνονταν «απίθανα» το 1989-90, μέσα σ’ ένα απέραντο κλίμα αισιοδοξίας, όμως, σταδιακά, τείνουν να αποτελούν μία  νέας μορφής κανονικότητα.

Για να αντιμετωπιστούν όλα τα παραπάνω, απαιτούνται σύγχρονοι σχεδιασμοί και αντίστοιχοι κανονισμοί. Επίσης, είναι  θεσμικά απαραίτητο πως όλα πρέπει να υπακούουν σε μία ολιστική αντίληψη, για την αντιμετώπιση κάθε φαινομένου και  σύγχρονης προκλήσεως, σύμφωνα και με τη θεωρία «του πετάγματος της πεταλούδας» ή του «μαύρου κύκνου».

Ειδικότερα, για τις χώρες της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί πως τα πάντα αποτελούν μέρος του λεγόμενου «κοινοτικού κεκτημένου», του ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου, όπου συμπεριλαμβάνονται θεσμοί, σύνθετοι κανόνες, απλές οδηγίες και πλήθος από κατευθυντήριες γραμμές.

Αυτά συνυπάρχουν, για να αυξάνεται η ανθεκτικότητα και η αποτελεσματικότητα κάθε κοινωνίας, ώστε το αναπάντεχο, το «μη κανονικό», το «μη φυσιολογικό», όπως και όλα τα συναφή να μπορούν να συμπεριληφθούν και να ενσωματωθούν σε ένα ευρύτερο σύστημα προβλεπτικότητας.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορεί να αντιμετωπιστεί το οικολογικό πρόβλημα, η δυσκολία στη διαχείριση της πανδημίας και τα κενά στην εφοδιαστική αλυσίδα. Παράλληλα, οι κοινωνίες και οι οικονομίες καλούνται να είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν μία μεγάλη οικονομική, επενδυτική και χρηματιστηριακή κρίση, που θα μπορούσε να προέλθει από τις ΗΠΑ ή την Κίνα, ή και συνδυαστικά. Άλλωστε, τα προμηνύματα και γι’ αυτό είναι σχετικά εμφανή, ενώ πολλοί αναλυτές και τεχνοκράτες, κατά καιρούς προειδοποιούν.

Η νέα εποχή αναζητά νέες λύσεις, και γι’ αυτό προωθείται και υποστηρίζεται ένα σύγχρονο πνεύμα και πλέγμα για τη βιώσιμη ανάπτυξη, συνδυαστικά με τις παράλληλες και επικουρικές θεωρίες, δράσεις και πρακτικές για την κυκλική οικονομία, την κοινωνική εταιρική ευθύνη και το δίκαιο εμπόριο.

Οι προηγούμενες παράμετροι αποτελούν μέρη ενός ευρύτερου σχεδιασμού για την Δ’ Βιομηχανική Επανάσταση, την ψηφιοποίηση των δεδομένων και τον ψηφιακό μετασχηματισμό των οικονομιών και των κοινωνιών, το θέμα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), την προώθηση των ψηφιακών νομισμάτων και τη συνεχώς διευρυνόμενη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, δυνατότητες που μπορεί να βοηθήσουν τις κοινωνίες.

Τελικά, ο  κοινωνικός, πολιτικός και  επιστημονικός στόχος όλων των παραπάνω δράσεων είναι η δημιουργία ενός νέου διοικητικού και διαχειριστικού δομημένου κοινωνικά, καλλιτεχνικά και αισθητικά περιβάλλοντος, το οποίο θα είναι πιο φιλικό προς το φυσικό περιβάλλον, αλλά και περισσότερο συμβατό προς τις πηγαίες αξίες του ανθρώπου, όπως η αγάπη, η αλληλεγγύη, η ειρήνη και η αμοιβαιότητα.

Βέβαια, το απρόοπτο και το αδιανόητο εισχωρούν και εμφιλοχωρούν σε κάθε δραστηριότητα της ανθρώπινης υπάρξεως, ατομική, διατομική, συλλογική και κοινωνική, άρα ζητούμενο είναι πάντα η προετοιμασία για κάθε τι που μπορεί να συμβεί, μέσα από τις δομές της συλλογικότητας και των προγραμματισμένων και συντονισμένων δράσεων της κάθε κοινωνίας, απέναντι στους κοινούς κινδύνους και τις μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας, με επιδίωξη την προστασία της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας, της ειρήνης, της ασφάλειας και της προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος.