Σύρος – Η Aριστοκράτισσα του Αιγαίου

Ταξιδεύοντας προς το νησί καταμεσής του Αιγαίου, οδηγούμαστε σε μία ιστορική αναδρομή. Πλησιάζοντας τον Αγ. Δημήτριο, εκκλησία φτιαγμένη για τους ναυτικούς, με το πλοίο, χτυπάει η καμπάνα, ενώ το καράβι σφυρίζει 3 φορές και το λιμάνι της Σύρου, η Ερμούπολη δεν είναι πλέον μακριά…

Πλησιάζοντας πιο κοντά, βλέπουμε τους γαλάζιους τρούλους της Ανάστασης και του Άγιου Νικόλαου, καθώς και τα σπίτια της συνοικίας «Βαπόρια» που μοιάζουν μετέωρα πάνω από τη θάλασσα, ενώ ψηλά επάνω διακρίνεται η Άνω Σύρα με τον καθολικό ναό του Σεν Τζώρτζη’’.

Ερμούπολη
Μπορεί να μην είναι η Σύρος το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, αλλά η ιστορία της και ειδικά αυτή της Ερμούπολης, είναι σίγουρα μεγάλη. Η Ερμούπολη, τα κτίρια οι πλακόστρωτοι δρόμοι, η συνοικία Βαπόρια με τα αρχοντικά των παλιών εφοπλιστών κτισμένα πάνω στη θάλασσα να θυμίζουν Βενετία, οι εξοχές με τις επαύλεις, οι Εκκλησιές, τα εγκαταλειμμένα εργοστάσια που υπάρχουν σχεδόν σε κάθε γωνία της Ερμούπολης θυμίζοντας άλλες εποχές.

Το μεγάλο λιμάνι της Ερμούπολης, το μεγαλύτερο του τότε Ελληνικού Βασιλείου, εντυπωσιάζει από τη διάταξη του και το μόλο κατασκευής του 1830, ενώ στο βάθος στέκεται επιβλητικό το Νεώριο που κτίστηκε το 1860 και ήταν το πρώτο ναυπηγείο που λειτούργησε το 19ο αιώνα, στην Ελλάδα. Όμως το βλέμμα του επισκέπτη κυριολεκτικά μαγνητίζεται στη θέα των μεγάρων της Ερμούπολης με τις μαρμάρινες όψεις με τα χαρακτηριστικά του αρχιτεκτονικού ρυθμού της Δυτικής Ευρώπης, του ρομαντικού νεοκλασικισμού. Φυσικό λιμάνι η Ερμούπολη, «η θαλασσινή πολιτεία», όπως την ονομάζουν οι κάτοικοι του νησιού. Και φυσικά έχουν δίκιο, καθώς αναστήθηκε μέσα από τις φλόγες της επανάστασης του 1821.

Εδώ αποβιβάστηκαν οι κυνηγημένοι κάτοικοι από τη Χίο, τα Ψαρά, τη Μικρά Ασία, τη Ρόδο και αργότερα από την Κάσο.

Η Σύρος αγκάλιασε τους πρόσφυγες καθώς το νησί του Αιγαίου δεν μετείχε στην επανάσταση -λόγω Γαλλικής προστασίας- και οι Συριανοί τους στέγασαν στην παραλία μπροστά στο λιμάνι εκεί που αργότερα θα δημιουργηθεί η Ερμούπολις.

Οι πάροικοι
Η Ανάσταση του Σωτήρος – η εκκλησία που βρίσκεται στο δεξιό λόφο έτσι όπως αντικρίζεις τη Σύρο μπαίνοντας στο λιμάνι, συμβολίζει την «Ανάσταση» κυριολεκτικά και συμβολικά από τον παραλίγο θάνατο των Χιωτών και γενικότερα των προσφύγων που ήρθαν εδώ, πονεμένοι και διωγμένοι από τα πάτρια εδάφη τους, από τους Τούρκους.

Οι πρόσφυγες ήρθαν με άδεια πουγκιά, αλλά γεμάτοι όρεξη για εργασία, καθώς κυλούσε στις φλέβες τους η οξυδέρκεια του εμπορίου και της συναλλαγής.

Μέχρι το 1860 η Σύρα, όπως την αποκαλούσαν τότε, ήταν το πρώτο εμπορικό λιμάνι. Και, όπως ήταν φυσικό, μαζί με το εμπόριο αναπτύχθηκαν η βιομηχανία (Πειραϊκή-Πατραϊκή, Αιγαίον), η βιοτεχνία, οι οικοδομικές εργασίες, η ναυπηγική, αλλά και η βυρσοδεψία. Να μην ξεχάσουμε, ότι το πρώτο ηλεκτροκίνητο ελληνικό αυτοκίνητο κατασκευάσθηκε στο Νεώριο της Σύρου σε μια ιδέα του Γιάννη Γουλανδρή και η υλοποίηση του ανατέθηκε στον βιομηχανικό σχεδιαστή Γιάννη Μιχαήλ, το 1974. Το εμπόριο, βλέπετε , και η διαρκής συναλλαγή διευρύνει τους ορίζοντες του ανθρώπου, κάνει το πνεύμα ανήσυχο και περισσότερο δημιουργικό.

Τα Αρχοντικά
Ο επισκέπτης, μόλις αποβιβαστεί και εισέλθει στους πλακόστρωτους εσωτερικούς δρόμους της Ερμούπολης, εντυπωσιάζεται στη θέα των μοναδικών αρχοντικών που μερικά είναι τόσο καλά διατηρημένα λες και το πέρασμα του χρόνου δεν τα άγγιξε καθόλου.

Αυτά τα σπίτια είναι διώροφα ή τριώροφα με εσωτερική σκάλα. Με την είσοδο στο εσωτερικό αντικρίζεις ξύλινα πατώματα και ξύλινες σκάλες, ενώ στη κυριολεξία εντυπωσιάζεσαι με τις χρωματισμένες περίτεχνες οροφές.

Συνοικία τα «Βαπόρια»
Σίγουρα η ομορφότερη γειτονιά του νησιού. Χτισμένη δίπλα στη θάλασσα, στο ανατολικό τμήμα της Ερμούπολης, με υπέροχα καπετανόσπιτα που μοιάζουν να κρέμονται πάνω στα βράχια, αποπνέει την αίγλη μια περασμένης εποχής. Αξίζει μία στάση στην παραλία Αστέρια, αλλά και στον ναό του Αγίου Νικολάου των Πλουσίων, με τα χαρακτηριστικά πυργωτά κωδωνοστάσια.

Το Βιομηχανικό μουσείο
Ίσως το μοναδικό μουσείο στη χώρα μας με βιομηχανική κληρονομία του 19ου αιώνα. Δίπλα ακριβώς από τους γερανούς του Νεωρίου και τους ταρσανάδες με τα καΐκια βρίσκονται τα τρία πρώην εργοστάσια: το χρωματουργείο του Κατσημαντή, το Σκαγιοποιείο του Αναιρούση, και το Βυρσοδεψείο του Κορνηλάκη. Και στα τρία αυτά εργοστάσια φιλοξενείται το βιομηχανικό μουσείο με μηχανές, εργαλεία, πρώτες ύλες και βιομηχανικά προϊόντα της εποχής. Εκτίθενται, επίσης, πίνακες Συριανών ζωγράφων του 19ου αιώνα και ξύλινα ομοιώματα πλοίων.

Λέσχη «Ελλάς»
Η Λέσχη Ελλάς που κτίστηκε το 1862 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Πιέτρο Σαμπό ήταν για πολλά χρόνια το κτίριο που φιλοξένησε όλες τις κοσμικές εκδηλώσεις των επιφανών κατοίκων της Σύρου. Γνώρισε απίστευτη δόξα και μεγαλεία και σήμερα φιλοξενεί το πνευματικό κέντρο του δήμου.

Το τελωνείο
Άλλο ένα εντυπωσιακό κτίριο, έργο του Αλέξανδρου Γεωργαντά, χτίστηκε μεταξύ 1858-1861 και βρίσκεται στην αριστερή πλευρά του λιμανιού. Κατά τη διάρκεια του πολέμου υπέστη σημαντικές ζημίες, αλλά ανακατασκευάστηκε τηρώντας πιστά τον αρχικό σχεδιασμό.

Δίπλα ακριβώς βρίσκεται η πλατεία του τελωνείου και στο κέντρο της το μνημείο του Αφανούς Ναύτη, δωρεά των αδελφών Γουλανδρή. Στο πίσω μέρος βρίσκεται το κτίριο του ναυτικού ομίλου της Σύρου που ιδρύθηκε το 1933.

Ελευθέριος Βενιζέλος
Περπατώντας στην Ερμούπολη αξίζει να φτάσετε μέχρι τη συμβολή των οδών Καραολή-Δημήτριου, Χαλκιά και Κ. Πλατή. Εκεί βρίσκεται το πρώτο δημοτικό σχολείο που χτίστηκε το 1931 καθώς και το πρώτο γυμνάσιο Ερμούπολης, κτίριο του 1834. Εκεί φοίτησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αλλά και μερικοί ακόμα επιφανείς όπως ο ποιητής Αριστοτέλης Προβελέγκιος , ο ζωγράφος Κωνσταντίνος Βολανάκης και ο τραπεζίτης Ανδρέας Συγγρός.

Άνω Σύρος
Πάνω ακριβώς από την Ερμούπολη βρίσκεται η Άνω Σύρος. Μεσαιωνική μικρή πολιτεία που έτσι όπως είναι κτισμένη προβάλει σαν να προστατεύει την Ερμούπολη. Στο υψηλότερο σημείο του λόφου βρίσκεται ο καθολικός ναός του «Σεν Τζώρτζη», πού κτίσθηκε κατά την Βενετσιάνική κυριαρχία το 1204.

Τρεις είναι σήμερα οι προσβάσεις στην άνω Σύρο, ενώ στα παλιά χρόνια ήταν επτά, με πιο γνωστή είσοδο την Πορτάρα.

Μάρκος Βαμβακάρης
Στην Άνω Σύρο γεννήθηκε το 1905 ένας από τους μεγαλύτερους ρεμπέτες του ελληνικού τραγουδιού, ο Μάρκος Βαμβακάρης. Αναζητώντας ένα καλύτερο αύριο, το 1917 και σε ηλικία 13 χρονών ο μικρός Μάρκος έφυγε ως λαθρεπιβάτης για τον Πειραιά.

Για να βγάλει τα προς το ζην, ο νεαρός τότε Βαμβακάρης, δούλευε στα σφαγεία του Πειραιά και της Αθήνας. Η μουσική όμως ήταν στο αίμα του και τα πρώτα του επαγγελματικά βήματα τα έκανε γύρω στο 1934.

Επέστρεψε στη Σύρο το 1937 και της αφιέρωσε ένα από τα καλύτερα του τραγούδια, τη «Φραγκοσυριανή». Ο Μάρκος Βαμβακάρης απεβίωσε το 1972 και στην άνω Σύρο υπάρχει η προτομή του στην πλατεία που φέρει το όνομα του, καθώς και μουσείο με προσωπικά αντικείμενα του συριανού ρεμπέτη.

Πανέμορφες εξοχές
Η Σύρος φυσικά δεν είναι μόνο η Ερμούπολη και η Άνω Σύρος. Υπάρχουν οικισμοί, που στη θεά τους ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται. Εκπληκτικές επαύλεις, πύργοι και αρχοντικά που στο πέρασμα του χρόνου δίνουν το στίγμα του πολιτισμού που χαρακτήρισε την «αρχόντισσα των Κυκλάδων». Αυτές οι επαύλεις αποτελούσαν τις εξοχικές κατοικίες των εύπορων Συριανών της Ερμούπολης, ειδικά μέσα σε πευκόφυτες εκτάσεις, και ένα δείγμα ευμάρειας της εποχής είναι και τα πανύψηλα φοινικόδεντρα που κοσμούν τις περιποιημένες αυλές και τους κήπους.

Επισκοπειό
Σε απόσταση 5 χιλιόμετρων από την Ερμούπολη βρίσκεται το Επισκοπειό, το λεγόμενο ”Συριανό Κολωνάκι”, όνομα που το πήρε η περιοχή από την κατοικία του Καθολικού Επισκόπου. Όμως, όπως ανηφορίζεις το σχετικά στενό δρόμο και λίγο πριν φτάσεις στο Επισκοπειό, στο αριστερό σημείο υπάρχει ένα εγκαταλειμένο αρχοντικό με κόκκινους τοίχους, το λεγόμενο σπίτι των Ραϊζήδων που το ονόμασε (αυθαίρετα;) ο Καραγάτσης στη «Μεγάλη χίμαιρα», ένα ψυχογράφημα πάθους και έρωτα που διαδραματίστηκε στην Ερμούπολη τον 19ο αιώνα, αρχές 20ού. Σε αυτό το αρχοντικό που βρίσκεται υπό πλήρη εγκατάλειψη, σώζονται ακόμα οι εκπληκτικές οροφογραφίες.

Χρούσα
Ο οικισμός βρίσκεται προς τη νότια πλευρά του νησιού, 8,5 χλμ από την Ερμούπολη. Οικισμός με πυκνή βλάστηση και ξεχωριστές επαύλεις, όπως η εγκαταλελειμμένη σήμερα έπαυλη του Δημήτρη Βαφιαδάκη. Μία άλλη χαρακτηριστική έπαυλη είναι του Αλέξανδρου Κουτσοδόντη, κτισμένη το 1917.

Ντελαγκράτσια (De la Grace = Η Θεία Χάρη της ή η Μεγαλόχαρη)
Στους χάρτες θα βρείτε την περιοχή ως Ποσειδωνία, αλλά όλοι εξακολουθούν να την ονομάζουν «Ντελαγκράτσια», που προέρχεται από την καθολική εκκλησία της ”Madonna della Gracia” (Παναγία η Μεγαλόχαρη) που βρίσκεται στην περιοχή και θεμελιώθηκε το 1631. Ήταν το πλέον σημαντικό μεγαλοαστικό θέρετρο της Σύρου κατά τον 19ο αιώνα και αρχές του 20ού. Αρκεί και μόνο να δεις τις επαύλεις που οι περισσότερες έχουν ανακατασκευαστεί διατηρώντας το αρχοντικό ύφος τους και θα καταλάβεις γιατί η Ντελαγκράτσια θα συνεχίσει να υπάρχει. Εκπληκτική από κάθε άποψη η έπαυλη σε στιλ πύργου του Γεωργιάδη, αλλά και ο κόκκινος πύργος του Βαλμά.

Αρχοντικό Βούρλη
Στη Σύρο υπάρχουν πολλών ειδών καταλύματα. Όμως εδώ, πολλά από τα παλιά αρχοντικά έχουν διαμορφωθεί σε ξενώνες διατηρώντας όλα τα στοιχεία των παλαιών αρχοντικών. Ένα από αυτά είναι το «αρχοντικό Βούρλη». Βρίσκεται στη παλιά συνοικία των εφοπλιστών της Σύρου, στα Βαπόρια της Ερμούπολης, με θέα το καταγάλανο Αιγαίο. Το διώροφο αρχοντικό χτίστηκε το 1888 ως κατοικία του Αντώνιου Μαυροκορδάτου, μεγαλέμπορου και βουλευτή της Σύρου. Σύζυγος του Μαυροκορδάτου, ήταν η Ευγενία Βούρλη και κόρη τους η Αλεξάνδρα. Μετά το θάνατο της Αλεξάνδρας, το αρχοντικό πέρασε στα χέρια επιχειρηματιών. Το 1992 ολοκληρώθηκε η ανακαίνιση του διατηρώντας αναλλοίωτα όλα τα στοιχεία του αρχοντικού, τα παραδοσιακά έπιπλα, αλλά και τους χρωματισμούς των δωματίων δημιουργώντας ένα πολύ ζεστό περιβάλλον και υπογραμμίζοντας τη Συριανή αρχοντική φιλοξενία του περασμένου αιώνα.

Παραλίες
Σύρος όμως σημαίνει και καταγάλανο Αιγαίο με χρυσές αμμουδιές. Οι περισσότερες βρίσκονται προς το νότιο μέρος του νησιού. Έτσι, ξεκινώντας από την Ερμούπολη και κυκλώνοντας κατά κάποιο τρόπο το νησί, η πρώτη παραλία που συναντάμε είναι η Αζόλιμνος, το Κόμητο με την εγκαταλειμμένη πέτρινη έπαυλη του Διακάκη, οι Αγκαθωπές, που προτιμούσαν οι προύχοντες για τα θαλάσσια μπάνια τους, και ο Φοίνικας.

Δυο ακόμα παραλίες που το καλοκαίρι αποτελούν προορισμούς διακοπών είναι ο Γαλησσάς και πιο δυτικά το Κίνι με το ηλιοβασίλεμα να μαγεύει και φυσικά η μεγαλύτερη παραλία της Σύρου που είναι το Δελφίνι. Το βορινό κομμάτι είναι το πιο «άγριο». Εκεί βρίσκεται και η πρωτοκυκλαδική Χαλανδριανή.

Στο βορινό σημείο και στο δρόμο προς το Πλατύ Βουνί βρίσκεται το σπήλαιο του φιλοσόφου Φερεκύδη, δάσκαλου του Πυθαγόρα που έζησε στη Σύρο τον 6ο αιώνα π.χ. Αφήνοντας πίσω τη Σύρα της παλιάς εποχής, ρίχνουμε μια ματιά στο φάρο που υπάρχει στο νησί Γάιδαρος, το μικρό νησάκι στα δεξιά, έξω από το λιμάνι της Ερμούπολης. Ο φάρος, άλλο ένα έργο τέχνης στη Σύρο, έργο του Ερλάχερ έχει ύψος 30 περίπου μέτρα, είναι εξ ολοκλήρου πέτρινος και χτίστηκε τα 1834 επί βασιλείας Όθωνα. Ήταν ο πρώτος φάρος στο Αιγαίο με περιστρεφόμενο μηχανισμό. Εκεί απαγκιάζουν τα πλοία περιμένοντας τη σειρά τους για το Νεώριο. Και πριν το πλοίο στρίψει από το λιμάνι, ακoλουθώντας πορεία προς τον Πειραιά, ρίχνουμε μια τελευταία ματιά στην Ερμουπόλη, την πόλη του εμπορίου που σύμφωνα με τον Ελευθέριο Βενιζέλο «από την Ερμούπολη ξαναγεννήθηκε η Ελλάδα».