Οι Γυναίκες προς την Ανθρωπότητα: Ιστορίες Επιβίωσης και Επιτυχίας

Οι γυναίκες πρέπει να υψώνουμε άφοβα τη φωνή μας, ακόμη και αν πληρώσουμε τίμημα γι’ αυτό.

Η Υπατία
Μια φορά κι έναν καιρό έζησε στην Αλεξάνδρεια μια γυναίκα που θα σφράγιζε με τη ζωή, και το θάνατό της την ανθρώπινη σκέψη, το φεμινισμό και τη γυναικεία ηγεσία. Το όνομά της ήταν Υπατία. Μπορεί και να έχετε ακούσει για την πολυτάλαντη μαθηματικό και νεοπλατωνική φιλόσοφο, κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα από την Αλεξάνδρεια. Στην ίδια αυτή πόλη, η σπουδαία φιλόσοφος γεννήθηκε, δίδαξε και πέθανε με βίαιο τρόπο στα 415 μ.Χ., σε ηλικία άλλοι λένε 45 και άλλοι 60 ετών.

Ο πατέρας της πίστευε στην αξία της μόρφωσης. Επιθυμώντας να εξασφαλίσει την καλύτερη δυνατή παιδεία για την κόρη του, την έστειλε στην Αθήνα, όπου η Υπατία σπουδάζει στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου και της κόρης του Ασκληπιγένειας, και στη σχολή του Πρόκλου, ο οποίος είχε τη διεύθυνση της αθηναϊκής σχολής μετά τον Πλούταρχο και το Συριανό και την επηρέασε ιδιαίτερα.

Η Υπατία ολοκληρώνει τις σπουδές της και επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια, όπου αρχίζει να διδάσκει φιλοσοφία και μαθηματικά, ως επικεφαλής των νεοπλατωνιστών της πόλης. Η φήμη της ως σπουδαίας φιλοσόφου διαδίδεται ταχύτατα και γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλής για το δυνατό αναλυτικό της πνεύμα, τη διαλεκτική της δεινότητα, και για την απαράμιλλη ομορφιά της. Πνεύμα ατίθασο αλλά με φιλοσοφικό εξοπλισμό και σοφή σκέψη, παρακινούσε τους ανθρώπους να υπερασπίζονται το δικαίωμά τους να σκέφτονται, να προβληματίζονται, να αναρωτιούνται. Έλεγε πως ακόμα και αν σκέφτεσαι με λάθος τρόπο είναι καλύτερο από το να μην σκέφτεσαι. Πίστευε πως για να μπορούμε να είμαστε έτοιμοι για ότι φέρει το μέλλον, πρέπει να μελετάμε με προσοχή τις θεωρίες και τις καταστάσεις που μας περιβάλλουν.

Η Υπατία προσπερνούσε κοινωνικές, φυλετικές και άλλες διακρίσεις. Τα έβαλε με τις θρησκείες και αυτό ήταν που της στοίχισε τη ζωή τόσο πρόωρα και με βάρβαρο τρόπο. Μαχόταν ενάντια στο σκοταδισμό του «πίστευε και μη ερεύνα» και έλεγε πως «το να κυβερνάς αλυσοδένοντας το μυαλό των ανθρώπων με τις αλυσίδες του φόβου ή την απειλή της τιμωρίας σε έναν άλλο κόσμο, είναι και αυτό χρήση βίας».

Μπορεί η αλήθεια να μην αλλάζει μήτε επειδή την πιστεύει μήτε επειδή την αμφισβητεί η πλειοψηφία, όμως η αλήθεια συνήθως ενοχλεί την εξουσία όποια και αν είναι η φύση της: πολιτική, οικονομική, θρησκευτική ή άλλη. Έτσι η Υπατία δολοφονήθηκε άγρια από όχλο χριστιανών οι οποίοι επιδόθηκαν σε μια από τις αγριότερες γυναικοκτονίες στην ιστορία: την κατακρεούργησαν με θραύσματα αγγείων, αφαίρεσαν τους βολβούς των ματιών με κοφτερά όστρακα και έκαψαν τα σκορπισμένα και αιμόφυρτα μέλη της. Πόσο μένος, πόση εκδίκηση, να μη μείνει τίποτα από αυτήν την «αμαρτωλή, άπιστη, αδιάντροπη ύπαρξη». Έτσι νόμιζαν. Η σκέψη της Υπατίας, η κληρονομιά της, ανυψώθηκαν πάνω από σκοταδιστικές πλειοψηφίες και πέρασαν στην αιωνιότητα.

Η Ναουάλ
Όταν πριν από πέντε χρόνια γνώρισα από κοντά μια εκπληκτική γυναίκα, συγγραφέα, γιατρό και ακτιβίστρια, τη Ναουάλ Ελ Σααντάουι, συζητήσαμε μεταξύ άλλων για θέματα καταπίεσης των γυναικών και τη σημασία του να καλλιεργήσουμε στις γυναίκες την αυτοπεποίθηση της ηγεσίας. Η Ναουάλ, που πέθανε στα 90 της χρόνια τον Απρίλιο του 2021, ήταν από την Αίγυπτο. Σε εποχές δύσκολες και σε κοινωνίες απολυταρχικές και θρησκευτικά φονταμενταλιστικές ταλαιπωρήθηκε και φυλακίστηκε για τον ακτιβισμό της υπέρ της ελευθερίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ισότητας των φύλων. Θεωρείται η σημαντικότερη φεμινίστρια του Αραβικού Κόσμου. Της μίλησα λοιπόν για την Υπατία το έργο της οποίας είχε φυσικά μελετήσει και η ίδια.

Θυμάμαι τα λόγια της: «Οι γυναίκες πρέπει πάντοτε να λέμε άφοβα εκείνο που πιστεύουμε, την άποψή μας, ακόμα και όταν πηγαίνει κόντρα στις πεποιθήσεις των πολλών. Αυτό σημαίνει ηγεσία. Η δύναμη της γνώμης. Η δύναμη της απόφασης, η δύναμη να μη φοβηθείς να πεις την αλήθεια. Οι γυναίκες πρέπει να στεκόμαστε άφοβα μπροστά στον κίνδυνο να πληρώσουμε τίμημα που μιλήσαμε, δράσαμε, αντιδράσαμε. Ας το πληρώσουμε! Είναι ο μόνος τρόπος να αλλάξουμε αυτόν τον κόσμο προς το καλύτερο, να τον κάνουμε πιο ισότιμο και πιο φιλικό προς τις γυναίκες».

Σήμερα, το 2022, οι κοινωνίες μας κινδυνεύουν από διαφόρων τύπων απολυταρχίες και οχλοκρατίες, εμφανείς και αόρατες, που ελέγχουν τα κοινωνικά δίκτυα και συχνά τα μετατρέπουν σε κινούμενη άμμο για τις γυναίκες και όχι μόνο. Εάν κοιτάξουμε τα στατιστικά των τελευταίων δεκαετιών θα δούμε πως ναι έχουμε περισσότερες γυναίκες στα κέντρα λήψης αποφάσεων, πολιτικά, επιχειρηματικά και κοινωνικά. Από την άλλη όμως οι γυναίκες είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό θύματα κακοποίησης, βίας, εκδικητικότητας. Συκοφαντούνται από συντρόφους που εμπιστεύθηκαν, στιγματίζονται από τον κοινωνικό τους περίγυρο, περιθωριοποιούνται από τις ίδιες τους τις οικογένειες. Αυτή η φωνή της Υπατίας, η φωνή της Ναουάλ, αλλά και της Μαλάλα, και της Ελένης και της Κάρολαιν, και κάθε γυναίκας που έχασε τη ζωή της στα χέρια ενός άνδρα ή απειλείται από αυτόν, ας δυναμώσει μέσα από τις φωνές όλων μας. Ας εμψυχώσουμε μαζί την καρδιά κάθε γυναίκας, οποιασδήποτε ηλικίας, που βιώνει τη βία, τον εκβιασμό, την εκμετάλλευση, την κακοποίηση.

Όποιο και αν είναι το όνομά σου, είμαστε εδώ, είμαστε κοντά σου, μίλα, φώναξε, δράσε, ξεσκέπασε.

Το πιο πρόσφατο βιβλίο της Ελισάβετ Φιλιππούλη «Οι Γυναίκες Προς την Ανθρωπότητα: Ιστορίες Επιβίωσης και Επιτυχίας» κυκλοφόρησε το Νοέμβριο του 2021 από τη Floral Books.