Ιωάννης Χουντής ντε Φάμπρι -Ο Ρομαντισμός στην Εξουσία

Όψεις πολιτικής ιδεολογίας του Λόρδου Βύρωνα και η δράση του στην Ελληνική Επανάσταση

Το 2024 συμπληρώνονται 200 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου ρομαντικού ποιητή Λόρδου Βύρωνα, ο οποίος προσέφερε τη ζωή του στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Το βιβλίο του ιστορικού των ιδεών Ιωάννη Χουντή ντε Φάμπρι, για τον Λόρδο Βύρωνα αποτελεί τον καρπό συστηματικής μελέτης στην Ελλάδα και την Βρετανία, εστιάζοντας σε ως σήμερα παραμελημένες πτυχές της δράσης και της ζωής του ποιητή.

Tο κίνημα του Ρομαντισμού ένωσε πολλούς ξένους και διέγειρε τον Φιλελληνισμό ώστε τελικά να σωθεί η Ελλάδα;

Ο Ρομαντισμός, ως λογοτεχνικό, ιδεολογικό και αισθητικό κίνημα, σαφώς, συνέβαλε, κυρίως σε συμβολικό επίπεδο στην επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης. Αφενός διότι η συμμετοχή γνωστών για την εποχή ανθρώπων, όπως ο Λόρδος Βύρωνας, στον ελληνικό αγώνα έστρεψε την προσοχή της αναπτυσσόμενης ακόμη τότε ευρωπαϊκής κοινής γνώμης στην Ελλάδα και αφετέρου, διότι επέτρεψε την ταύτιση των αιτημάτων των Ελλήνων με τα κυρίαρχα στην εποχή ιδεολογικά προστάγματα.

Η ουσία της αγάπης του Λόρδου Βύρωνα για την ελευθερία και την ατομικότητα εδραζόταν στην αντίθεσή του προς την επανάπαυση του κατεστημένου. Τόσο επίκαιρο όσο και διαχρονικό;

Όπως εξηγώ και στο βιβλίο μου, ο Βύρωνας υπήρξε ένα πολιτικό και διανοητικό παράγωγο του 18ου αιώνα και της Μεγάλης Βρετανίας. Υπό αυτή την έννοια είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την ιδιαίτερη ερμηνεία που έδινε στην ελευθερία και την ατομικότητα ως αφηρημένες έννοιες. Πράγματι, όσον αφορά τουλάχιστον τις χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης, ο Βύρων πρότασσε την απελευθέρωση λαών, όπως οι Ιταλοί και οι Έλληνες από τον καταπιεστικό ζυγό ξένων κατακτητών. Επίσης, αυτό σε συνδυασμό με την πεποίθηση της εκδοχής του Ρομαντισμού που ασπαζόταν ο Βύρωνας και αφορούσε στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας των ανθρώπων και στην εναντίωση σε συμβάσεις, κοινωνικές και άλλες, καθιστά, θα ήθελα να πιστεύω, τη δράση του και τη σκέψη του τόσο επίκαιρη όσο και διαχρονική.

Στην διάρκεια της έρευνας σου για τον Λόρδο Βύρωνα υπήρξαν πληροφορίες που σε συγκλόνησαν;

Ο κάθε ιστορικός που ανατρέχει σε πρωτογενείς πηγές και αρχεία κάθε είδους, άλλα σπάνια, άλλα ξεχασμένα, προετοιμάζεται για κάθε ενδεχόμενο. Αυτό που μου προκάλεσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον κατά την έρευνά μου για την πολιτική δράση και τις ιδέες του Βύρωνα ήταν πόσο διαφορετικός παρουσιάζεται στην πραγματικότητα από την εδραία αντίληψη που έχει επικρατήσει για τη ζωή του, εν μέρει προϊόν άγνοιας, εν μέρει θαυμασμού. Δηλαδή, πόσο λιγότερο ριζοσπαστικός ήταν σε πολλές περιπτώσεις, πόσο νηφάλια έδρασε, ειδικά στο Μεσολόγγι κατά την Ελληνική Επανάσταση και πόσο μακριά βρίσκονται οι εξιδανικεύσεις. Αυτό προσπάθησα να παρουσιάσω στις σελίδες του βιβλίου μου, ώστε, ως ιστορικός, να προσφέρω στον αναγνώστη την κατά το δυνατό ατόφια ιστορική αλήθεια.

Όπως γράφεις υπό την επιρροή του κινήματος του Ρομαντισμού τον 19ο αι., οι αναλύσεις ήθελαν τον ποιητή αφελή, πολιτικά ανίδεο και εξιλαστήριο θύμα δολοπλόκων πολιτικών κατά την παραμονή του στο Μεσολόγγι. Ωστόσο, εσύ τον περιγράφεις ως νηφάλιο, με ρεαλιστική και γεωπολιτική πολιτική σκέψη.

Ακριβώς. Ο Βύρων στην Ελλάδα άφησε στην άκρη τις ρομαντικές φαντασιώσεις και την ποιητική τέχνη και εστίασε την προσοχή του στην πολιτική πράξη. Άλλωστε, κατά την νεότητά του υπήρξε ενεργός πολιτικός, στην Βουλή των Λόρδων, «μαθήτευσε» κοντά σε σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες της εποχής και παρακολουθούσε πάντα στενά τις εξελίξεις. Στο Μεσολόγγι, ειδικότερα ως προς τους πολιτικούς χειρισμούς, παρουσιάζεται στην καλύτερη εκδοχή του – στρατιωτικά είναι αληθές πως δεν πέτυχε τίποτε. Το μεγαλύτερο επίτευγμα αυτής της σύντομης διαμονής του στην Ελλάδα, που διακόπηκε βίαια από τον πρόωρο θάνατό του, τον Απρίλιο του 1824, ήταν η κρίσιμη συνεισφορά του στην επιτυχημένη διεκπεραίωση των Ελλήνων αντιπροσώπων στο Σίτι του Λονδίνου, όπου εκταμιεύτηκαν τα πρώτα επαναστατικά δάνεια, αποτέλεσμα του οποίου υπήρξε η αναγνώριση των Ελλήνων ως εμπολέμων από την Βρετανική Αυτοκρατορία.

Αν μπορούσες να περιγράψεις την προσωπικότητα του σε λίγες γραμμές, τι θα έλεγες;

Ο Γκαίτε χαρακτήρισε κάποτε τον Βύρωνα ως μία κινούμενη αντίφαση. Πολλές αντιφάσεις, πράγματι: ριζοσπάστης μα και συντηρητικός, κοινωνικά αντικομφορμιστής μα και σνομπ, φιλάργυρος και ανιδιοτελής, αφοσιωμένος στον έρωτα μα αδύναμος στη μακροχρόνια δέσμευση, εμπνευσμένος και τόσο συχνά σε ανία, δέσμιος των παθών του μα και ορθολογιστής. Όλα αυτά μαζί συγκροτούσαν την προσωπικότητά του.

Ποιές είναι οι διαφορές στα κίνητρα σε σχέση με άλλους Φιλλέληνες που έπαιξαν ρόλο στην επανάσταση όπως ο Τζωρτζ Τζάρβις;

Οι περισσότεροι Φιλέλληνες συνέβαλαν, όπως προείπα, σε συμβολικό επίπεδο στην ευόδωση του Αγώνα αλλά πρακτικά ελάχιστοι βοήθησαν όπως ο Βύρωνας. Αυτό δεν απομειώνει, φυσικά, τη συνεισφορά τους καθώς πράγματι υπήρξαν εκατοντάδες, επώνυμοι αλλά και «ανώνυμοι» άνθρωποι από το Εξωτερικό που ήρθαν και αγωνίστηκαν για την ελευθερία της Ελλάδας. Νομίζω, όμως, πως κανείς δεν προσεγγίζει τον Βύρωνα.

Μπορούμε να πούμε ότι η Ελληνική Επανάσταση για τον Λόρδο Βύρων, ήταν το καθαρτήριο μιας γενναίας ψυχής που έπρεπε να θυσιαστεί για να λάμψει στους αιώνες;

Θα είμαι ειλικρινής: δεν προκύπτει από την έρευνα ή την ιστορική πραγματικότητα πως ο Βύρωνας ήρθε στην Ελλάδα για να πεθάνει. Κάτι τέτοιο θα ήταν, άλλωστε, μάλλον, ακατανόητο. Η έλευσή του στην χώρα αποτέλεσε παράγωγο πολλών αιτιών, τις οποίες αναλύω στο βιβλίο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, έπεσε -αν και άδοξα- μαχόμενος για την Ελευθερία και αυτό τον καθιέρωσε στη συνείδηση όλων, στην Ελλάδα και το Εξωτερικό. Αυτό είναι που θα γιορτάσουμε το 2024, κατά τη συμπλήρωση των διακοσίων ετών από τον θάνατό του.

Σας ευχαριστούμε πολύ!

Who is who?
Ο Ιωάννης Χουντής ντε Φάμπρι, με καταγωγή από την Ελλάδα και την Μάλτα, διαμένει μόνιμα στο Λονδίνο και είναι υποψήφιος Διδάκτωρ στην Ιστορία των Ιδεών στο Πανεπιστήμιο του Aberdeen. Διατελεί, επίσης, σύμβουλος στη Βουλή των Λόρδων του Ηνωμένου Βασιλείου. Η έρευνά του εστιάζει στην πολιτική σκέψη του 18ου αιώνα και κυρίως του στοχαστή Edmund Burke. Είναι πτυχιούχος Κλασικής Φιλολογίας ενώ έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στην Πολιτική Φιλοσοφία και την Ιστορία. Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε συλλογικούς τόμους και επιστημονικά περιοδικά όπως τα The Byron Journal, The European Journal of the History of Economic Thought και το Journal of Eighteenth-Century Studies, ενώ έχει πραγματοποιήσει ομιλίες σε διεθνή συνέδρια. Επίσης, αρθρογραφεί συχνά στην διεθνή έκδοση των New York Times/ English Kathimerini για τις ελληνοβρετανικές σχέσεις και ιστορικά ζητήματα.