Πολιτιστική Διπλωματία – Φως και Ισχύς

«Εν αρχή ην ο Λόγος». Ο Λόγος, η Λογική, ο Νους μετουσιώνεται σε λόγο και γίνεται διάλογος, κοινοποίηση, κοινότητα, πόλις, άρα πολιτισμός και πολιτική. Έτσι, λοιπόν, ο αρχικός και αυθεντικός Λόγος, ο λόγος και ο διάλογος συνδημιουργούν το συλλογικό βίο, ο οποίος παράγει πόλεις, πολίτες και πολιτισμούς, με εργαλείο τη συνεργασία, την αλληλεγγύη, τη δοτικότητα και την αλληλοβοήθεια. Αυτά συναποτελούν και τη δράση, η οποία είναι το αποκορύφωμα όχι μόνο του ατομικού, αλλά και του συλλογικού βίου, της πολιτείας και της κοινότητας, άρα της πολιτικής και του πολιτισμού.

H ανθρώπινη ύπαρξη, μέσω της πράξεως και της δράσεως, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, προσπαθεί διαρκώς να ξεπεράσει τα όριά της, αγωνιζόμενη τόσο στο εσωτερικό της, σε μία προσπάθεια για προσωπική αυτογνωσία, πνευματική ανόρθωση και ηθική μετεξέλιξη, όσο και στο εξωτερικό της, με στόχο να δαμάσει τη Μητέρα-Φύση, το φυσικό περιβάλλον, εντός του οποίου δημιουργείται και οικοδομείται, σταδιακά, το πολιτισμικό, πολιτιστικό, πνευματικό και πολιτικό περιβάλλον, άρα το ανθρωπογενές.

 Όμως, είναι ευνόητο ότι οι ανθρώπινες ενέργειες δε σταματούν στο στενό ορίζοντα του Εγώ, που από μόνο του είναι μάλλον μία βιολογική οντότητα. Αυτό που δίνει ουσιαστική υπόσταση, στις ατομικές και συλλογικές διαστάσεις του βίου είναι η διαδραστική συνύπαρξη, οι φιλίες και η συνολική αλληλεπίδραση, μέσω της μνήμης, της παιδείας, της παράδοσης και της πείρας. Με εφόδια, λοιπόν, τη μνήμη, την κρίση και την παιδεία, η ανθρώπινη νόηση, οικοδομεί κοινωνίες και συλλογικότητες και έτσι ο άνθρωπος εξανθρωπίζεται κατ’ ουσίαν. Αυτό συμβαίνει μόνο μέσα σε κοινότητες όχι απλά ανθρώπων αλλά πραγματικά συνανθρώπων, όπου με βάση το διάλογο, την αλληλοβοήθεια και τους κοινούς στόχους, προσπαθεί να διευρύνει τα όρια της ελευθερίας του, στο υλικό, στο πνευματικό και στο ηθικό επίπεδο. Έτσι, δρα η πολιτική, επιδρά ο πολιτισμός και λειτουργούν η γλώσσα, η παιδεία, η τέχνη, η αισθητική, τα ήθη και τα έθιμα. Αυτά τα μεγέθη είναι πάντα συλλογικά και ποτέ ατομικά. Με βάση αυτά γεννιέται και δημιουργείται η ατομική και συλλογική ταυτότητα, οι αγώνες για πρόοδο, δηλ. τον συνολικό πολιτισμό. Επομένως, ο πολιτισμός είναι, πρωτίστως, ένα συλλογικό, κοινωνικό και κοινοτικό φαινόμενο, άρα και η εξουσία, η πολιτική, η ισχύς και η διπλωματία, καθώς όλα αυτά τα μεγέθη συλλειτουργούν ζωτικά και δυναμικά.

Μόνο οι άνθρωποι δημιουργούν πολιτισμό. Μόνο εντός του πολιτισμού, οι άνθρωποι δύνανται να γίνουν άνθρωποι, όταν αισθάνονται συνάνθρωποι. Όλοι μετέχουν σε ένα διαρκή αγώνα αλλαγής, προόδου και ανανέωσης, στο βαθμό που μία κοινότητα επιδιώκει να προστατεύσει την αυθυπαρξία και την αυτοαναφορικότητά της, όπως και να ενδυναμώσει κάθε διάσταση της «σκληρής» και της «μαλακής/ήπιας ισχύος της».

Όλες οι προηγούμενες διαστάσεις των ανθρωπίνων επιλογών ενσωματώνονται, ουσιαστικά, στο «πολιτικό φαινόμενο», όπως το παρουσιάζουν και το ορίζουν ο Αριστοτέλης, ο Μαξ Βέμπερ και ο Παναγιώτης Κονδύλης, αλλά και στο «πολεμικό φαινόμενο», όπως αυτό προβάλλεται μέσω των θεωρήσεων του Θουκυδίδη, του Κλαούζεβιτς και του Π. Κονδύλη.

Ας υπενθυμίζεται πάντοτε η ουσιαστική και βαθειά σχέση του πολιτισμού, της πολιτικής, του πολέμου, της ενότητας του πλοίου, το οποίο μας ταξιδεύει όλους, στο χώρο και στο χρόνο. Γι’ αυτό, το «πολιτικό φαινόμενο», το «πολεμικό φαινόμενο» (άρα και η ισχύς) και το «πολιτιστικό φαινόμενο» είναι συγκοινωνούντα δοχεία, είναι η «αγία τριάδα» κάθε ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Κατά συνέπεια, η hard και η soft power, κατά πράξη και περίπτωση, συνδημιουργούν την clever/smart power, που στοχεύει στην επιρροή, στην Ισχύ, στην συνέχεια και στη διεύρυνσή τους. Προφανώς, αυτοί είναι οι στόχοι κάθε Μεγάλης Δύναμης, αλλά και κάθε κράτους, λαού και έθνους, που ενδιαφέρεται να προωθήσει και να υποστηρίξει τα συμφέροντα και τα δίκαιά του.

Επομένως, είναι κατανοητό, όχι μόνο θεωρητικά αλλά και γεωπολιτικά, γιατί ο πολιτισμός, η θρησκεία, η γλώσσα, η τέχνη, η παράδοση, οι εθνικές μνήμες και παρακαταθήκες, οι αξίες και η ηθική, οι πνευματικές και τεχνολογικές κατακτήσεις, βοηθούν τον άνθρωπο να ξεπεράσει και να χειραγωγήσει τα αρχέγονα ένστικτά του, και να ξεχωρίσει, όχι βέβαια πάντα θετικά, από το σύνολο του οικολογικού και φυσικού περιβάλλοντος.

Είναι ζητούμενο πάντα, σε κάθε εποχή, σε κάθε κοινωνία, η ισορροπία και η αρμονία μεταξύ του υλικού, του πνευματικού, και του ηθικού στοιχείου κάθε πολιτισμού. Αυτό ήταν ίσως το ζητούμενο και του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού, όπως αντίστοιχα, επεδίωξε να εξελιχθεί και ο Ελληνορωμαϊκός και ο Βυζαντινοχριστιανικός πολιτισμός, οι οποίοι αποτελούν το κρηπίδωμα κάθε μορφής Ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Πραγματικά, λοιπόν, όσο λειτουργεί η αρμονία αυτή, τόσο ο άνθρωπος βρίσκεται σε ισορροπία με τον εαυτό του, με τον συνάνθρωπό του, το φυσικό περιβάλλον αλλά και τα νεωτερικά δημιουργήματά του. Όσο χάνεται αυτή η ισορροπία, τόσο δημιουργούνται διάφορα προβλήματα, ψυχολογικά, πνευματικά, ηθικά διλήμματα, πόλεμοι και κυρίως η αλλοτρίωση του ανθρώπου από κάθε τι ηθικό, αυθεντικό και πηγαίο, που είναι η απαρχή της παρακμής κάθε πολιτισμού.

Επομένως, οι άνθρωποι αγωνίζονται, ατομικά και συλλογικά κατά του σκότους, της αμάθειας και της αδικίας. Έτσι, αντίστοιχα, υποτίθεται ότι κάθε Μεγάλη Δύναμη, κάθε εποχής, επιδιώκει να προβάλλει τον εαυτό της ως πρότυπο πολιτισμού, πολιτικής ηθικής και ως πρότυπο του «καλού», όπως επιδιώκουν στην εποχή μας οι ΗΠΑ, η ΕΕ, η Κίνα, η Γαλλία (κλπ). Γι’ αυτό, λοιπόν, πέρα από την πολιτική και την πολεμική ισχύ τους, προβάλλουν και δικαίως, την τεχνολογική, την επιστημονική, την οικονομική συνδυαστικά, βέβαια, με κάποια πρότυπα αισθητικής και ηθικής, μία σύνθεση δηλ. soft και hard power, ως πυλώνες μιας συνολικής και ολιστικής clever/smart power(κατά Χάντιγκτον και Νάι).

Είναι προφανές, λοιπόν, ότι οι Δυνάμεις, οι οποίες επιδιώκουν πολιτική και γεωπολιτική ηγεμονία, συγχρόνως τείνουν να επιδιώκουν και επιστημονική, τεχνολογική, πνευματική και αξιακή, άρα κινούνται και στο χώρο του άυλου πολιτισμού. Φαίνεται ότι η διπλωματία χωρίς πολιτιστική και πολιτισμική υπόσταση και διάσταση τείνει, αν όχι να μηδενίζεται και να αδρανοποιείται, τουλάχιστον να υποβαθμίζεται ζωτικά, έστω και στο επίπεδο των εικόνων, στο επικοινωνιακό επίπεδο. Κατά συνέπεια, σημαντικό, προσθετικό, ρόλο παίζουν τα μνημεία, η τέχνη, η θρησκεία, η ηθική και η φιλοσοφία, οι οποίες επιδιώκουν να βοηθήσουν τις ανθρώπινες κοινότητες, αλλά και κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. Έτσι, θα διαχειριστούν σοβαρότατα προβλήματα, όπως η εξουσία, η πολιτική, η βία, ο πόλεμος και η δημιουργία των κρατών, δηλ. των θεσμισμένων και θεσπισμένων κοινωνικών συμβιώσεων(Καστοριάδης).

Επί αυτού του υποστρώματος προσπαθούν οι ΗΠΑ να παρουσιαστούν ως ο «Παγκόσμιος Ηγεμόνας», ενώ και αντίπαλες Δυνάμεις(ΕΕ, ΝΑΤΟ, Ρωσία, Κίνα, Ιράν κλπ) φαίνεται να επιδιώκουν κάτι αντίστοιχο. Ειδικότερα, η ΕΕ ως κεντρικό στόχο της προσπαθεί να προβάλλει την Ειρήνη, την οποία επιδιώκει να εναρμονίσει με την οικονομική ανάπτυξη, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την πολιτιστική πολυχρωμία, άρα στηρίζεται στη soft power και στην κάθε είδους οικονομική, πνευματική, πολιτιστική και «ηθική» διπλωματία. Βέβαια, το ευτύχημα είναι ότι, στη διαδρομή του χρόνου, φαίνεται να υπάρχουν και να εξελίσσονται κάποιοι πολιτισμοί, που να έχουν αποκτήσει μία κλασικότητα, μία διαχρονία και μία ευρύτερη αποδοχή. Ένας από αυτούς τους εθνικούς πολιτισμούς είναι και ο Ελληνικός, ο οποίος πρέπει να νοείται κυρίως ως «μία θάλασσα ανοικτή», όπως τόνιζε εμφατικά ο Γ. Θεοτοκάς, ένας από τους κορυφαίους διανοητές του Μεσοπολέμου.  Ίσως, η μεγαλύτερη προσφορά αυτού του πολιτισμού είναι η ελπίδα και η δυνατότητα που μπορεί να έχει ο καθένας, ο οποιοσδήποτε, πέρα από κάθε διάκριση, να πλεύσει σε αυτήν την «ανοιχτή θάλασσα».

Ο πολιτισμός, ίσως πιο συγκεκριμένα ο Ελληνικός πολιτισμός, είναι ένα ταξίδι όχι μόνο προς την Ιθάκη, αλλά και ένα ταξίδι προς τα Κύθηρα. Ορθά, πάντοτε, δίδασκε μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πνεύματος, ο Γερμανός Φιλέλληνας Γκαίτε, πως ζητείται πάντοτε «Φως, περισσότερο φως», εννοώντας προφανώς περισσότερη πνευματική ζωή για τον καθένα αλλά και για όλη την ανθρωπότητα. Ειδικότερα δε, η διαχρονική προσφορά του Ελληνικού πολιτισμού στο πανανθρώπινο πνεύμα, είναι ένα σύνολο αιώνιων αλλά και υπέρτατων ηθικoκοινωνικών αξιών, αρχών, ιδεών, αρμονίας, συμμετρίας και προτύπων ζωής, με επίκεντρο τον άνθρωπο. Αυτή είναι η παγκόσμια παρακαταθήκη στους κληρονόμους αλλά και τους συνεχιστές του ελληνικού αλλά και του παγκόσμιου πολιτισμού.

Ίσως, έτσι, μπορεί να γίνει κατανοητό γιατί ο Γερμανός Φιλέλληνας και επιφανής αρχαιογνώστης, Βίνκελμαν, διεκήρυττε, χωρίς αιδώ, πως «για να γίνει κανείς Άνθρωπος, πρέπει πρώτα να γίνει Έλληνας», δηλ. ακόλουθος της έννοιας της αρμονίας, του μέτρου, της Δημοκρατίας, του ανθρωποκεντρισμού και του σεβασμού προς το φυσικό περιβάλλον.

Όλα αυτά, στην ουσία τους, είναι η Ισχύς του Ελληνικού Πολιτισμού, όχι μόνο στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, αλλά και του Παγκόσμιου Πολιτισμού, του «Πολιτισμού των Πολιτισμών», όπως το έθετε και ο Ε. Βενιζέλος, ενός πολιτισμού, ο οποίος οφείλει να είναι πάντοτε ανθρωποκεντρικός. Αυτό ορίζεται και από τον μεγάλο Δάσκαλο, τον Ευάγγελο Παπανούτσο, ο οποίος δίδασκε πως « ο άνθρωπος είναι το μοναδικό μέσα στο γνωστό μας σύμπαν όν, που έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να λογίζεται πάντοτε ως σκοπός και ποτέ ως μέσον». Έτσι, λοιπόν, κάποιοι βαρύνοντες πολιτισμοί, όπως ο Ελληνικός(Ελληνορωμαϊκός και Ελληνοχριστιανικός), ο Κινεζικός, ο Ινδικός, ο Αιγυπτιακός, ο Ιρανοπερσικός, οι πολιτισμοί της Μέσης Ανατολής και της Μεσοποταμίας, ο Αραβοϊσλαμικός πολιτισμός και οι «κεντρικοί πολιτισμοί» της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής δύνανται να παρουσιάσουν ένα νέο πρότυπο ειρηνικής συνύπαρξης, «ηθικής διπλωματίας», άρα πολιτικής και διπλωματίας, που στηρίζονται σε αρχές και αξίες, σε πρότυπα συνανάπτυξης και συνευημερίας και, τελικά, να προβάλλουν ένα νέο μοντέλο διεθνικής, διεθνούς, περιφερειακής και παγκόσμιας συνεννόησης, συνύπαρξης και συμβίωσης.

Βέβαια, σε κάθε περίπτωση, τα διαχρονικά διδάγματα των «μεγάλων» πολιτισμών είναι ανάγκη να προωθηθούν, να προβληθούν και να ενσωματωθούν στο εσωτερικό όλων των κοινωνιών, όχι μόνο της Ελληνικής, των υπόλοιπων Ευρωπαϊκών, αλλά και όλων αυτών, που επιδιώκουν να συνεργαστούν με γνώμονα αξίες και ιδανικά, όπως η Ελευθερία, η Δικαιοσύνη, η Δημοκρατία και η Αλληλεγγύη, πέρα από διακρίσεις κάθε είδους.

Αν μπορεί να υπάρξει ένα «μεγάλο σχέδιο» για τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα συνολικά, είναι ηθικά επιβεβλημένο και υλικά αναγκαίο να στηρίζεται και να υποστηρίζεται από τον πολιτισμό, την παιδεία, την εκπαίδευση, την αισθητική και την φιλάνθρωπη ηθική. Σε τελική ανάλυση, φαίνεται να έχει δίκαιο ο Γκάντι, ο οποίος διδάσκει πως χρειαζόμαστε πλούτο με μόχθο, γνώση με χαρακτήρα, πολιτική με αρχές, απόλαυση με συναίσθημα, εμπόριο με ήθος, επιστήμη με ανθρωπιά και αγάπη με θυσία.

Συμπερασματικά, ίσως, «Η Μεγάλη Σκακιέρα» του Μπρζεζίνσκι θα μπορούσε να συνδιαλαγεί και να συνδιαλεχθεί με βάση το όραμα, τις αρχές και τις αξίες του Μαχάτμα. Αυτός, λοιπόν, είναι ο δρόμος, όπου η Ισχύς μπορεί να συναντήσει και να συμφιλιωθεί με το Φως, άρα Light and Might, ως ένας παγκόσμιος, οικουμενικός και ανθρωποκεντρικός πολιτισμός.