45 χρόνια από τον Θάνατο μιας Ντίβας
Μια από τις μεγαλύτερες εσφαλμένες αντιλήψεις, είναι ότι ο θάνατος της Μαρία Κάλλας (1923-1977) οφείλεται στη ραγισμένη καρδιά της, όταν υπέστη δύο μεγάλες απώλειες: τον θάνατο του Αριστοτέλη Ωνάση και την κατάρρευση της φωνητικής της ικανότητας. Όχι μόνο ένα ψέμα, αλλά η αντίληψη αυτή αμαυρώνει την κληρονομιά της, και αδικεί τις όλες τις γυναίκες. Η αλήθεια είναι πολύ πιο συγκλονιστική: πρόκειται για μια γυναίκα που ήταν πολύ άρρωστη και, για δεκαετίες, είχε πέσει θύμα αμέλειας από τους γιατρούς της.
H έρευνά μου σχετικά με την πολιτιστική της ταυτότητα και τα κοινωνικά στερεότυπα Ελλάδας και Ιταλίας, έκαναν ακόμη πιο εμφατική τη μοναδικότητά της. Ως γυναίκα, είχε λίγα δικαιώματα, και αποτέλεσε πρώτα περιουσία του πατέρα της, και μετά του άντρα της. Σύμφωνα με τους Ιταλικούς νόμους – έζησε στην Ιταλία από το 1947 μέχρι το 1962 – δεν μπορούσε να χωρίσει τον άντρα της, Μπατίστα Μενεγκίνι, και κινδύνευσε να φυλακιστεί όταν διέπραξε μοιχεία λόγω της σχέσης της με τον Αριστοτέλη Ωνάση.
Τα δικαιώματα των γυναικών έχουν βελτιωθεί πολύ από τότε.
Ωστόσο, από ιατρικής άποψης, η υγεία των γυναικών παραμένει σε κατάσταση μεσαίωνα.
Παρ’ ότι ήταν η πιο διάσημη τραγουδίστρια όπερας στον κόσμο, και κέρδιζε εκατομμύρια από τις πωλήσεις εισιτηρίων και δικαιωμάτων, η Κάλλας δεσμευόταν από τους νόμους της πατριαρχίας.
Ακόμη και ο Ωνάσης τηρούσε τα έθιμα της Αρχαίας Ελλάδας, δηλαδή το Σύνταγμα του Σόλωνα, σύμφωνα με το οποίο, οποιαδήποτε γυναίκα επιδιδόταν σε σεξ πριν το γάμο τοποθετούνταν εκτός του Οίκου (της οικογένειας, της οικογενειακής ιδιοκτησίας, και του σπιτιού).
Έλεγε ότι γι’ αυτό δεν μπορούσε να την παντρευτεί, ακόμη κι αν απαλλασσόταν από τον Μενεγκίνι. Ολόκληρη η ζωή της αποτελούσε ένα παράδοξο. Αναμφίβολα, το γεγονός αυτό της προκαλούσε ψυχολογική οδύνη, όμως τι συνέβαινε με τις σωματικές της παθήσεις;
Ξεκίνησαν στα τέλη του 1940, πριν η Κάλλας γίνει 30 ετών. Παραπονιόταν ότι έβγαζε εξανθήματα, ότι είχε χαμηλή πίεση, ότι είχε προβλήματα με το μεταβολισμό, απώλεια όρασης, ίλιγγο και συμπτώματα γρίπης.
Σε γράμματα που έγραψε προς τον Μενεγκίνι μετά το 1947, εκλιπαρούσε για την συμπόνοιά του, όμως αυτός δεν της την έδωσε. Ούτε και οι γιατροί της βρήκαν την αιτία που προκαλούσε τις μυστηριώδεις παθήσεις της, και την αγνοούσαν, θεωρώντας την υποχόνδρια. «Είστε τρελές εσείς οι τραγουδίστριες», έλεγαν οι γιατροί της.
Πολλοί πιστεύουν ότι η απώλεια βάρους που υπέστη η Κάλλας το 1953, συνέβαλε στην φωνητική και σωματική της αδυναμία. Έρευνες έχουν δείξει ότι υποβλήθηκε σε επικίνδυνες και πειραματικές θεραπείες με ιώδιο από έναν πρωτοπόρο γιατρό στην Ελβετία, οι οποίες είχαν σοβαρές συνέπειες για την υγεία της.
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950 είχε εξαντληθεί και επισκέφθηκε τον Dr. Feelgood (τον Γερμανό κομπογιαννίτη Dr. Max Jacobson), ο οποίος της χορήγησε «υγρές βιταμίνες».
Αργότερα έγινε γνωστό ότι οι βιταμίνες αυτές δεν ήταν άλλες από τη βιταμίνη Β, την αμφεταμίνη και τη μεθαμφεταμίνη – τα ισχυρά διεγερτικά που είναι γνωστά ως speed (σπιντ) και meth (μεθ).
Προς υπεράσπιση της Κάλλας, η ίδια νόμιζε πως πράγματι επρόκειτο για βιταμίνες.
Ο Μενεγκίνι, που ήταν και μάνατζέρ της, έκανε πως δεν καταλάβαινε. Την έσπρωχνε συνεχώς να κάνει περισσότερα και τον ενδιέφεραν μόνο τα χρήματα.
Σε φίλο της έγραψε: «Ουδέποτε ήμουν δυνατό άλογο. Είμαι άλογο κούρσας, μάλλον ευπαθές κι ευαίσθητο. Γαμώτο!»
Αναφορές υγείας, στις οποίες μου δόθηκε πρόσβαση, αποκάλυψαν ότι στις αρχές του 1958 έπαθε νευρικό κλονισμό και διέτρεχε κίνδυνο να νοσηλευτεί, όχι μόνο για την ψυχική της υγεία, αλλά και για διατροφική διαταραχή – τις μέρες εκείνες, υπήρχε λανθασμένη αντίληψη και για τις δύο παθήσεις.
Έχοντας υποστεί ταπείνωση για το σώμα της στην παιδική της ηλικία, είχε ανασφάλεια σχετικά με το βάρος της. Μπορεί να ήταν μια πανέμορφη ντίβα, αλλά ήταν και μια γυναίκα σε σύγκρουση με τον εαυτό της.
Δεν είναι μυστικό ότι η Κάλλας ήθελε να αποκτήσει παιδιά, όμως ο Μενεγκίνι αρνούνταν να γίνει πατέρας. Σε γράμμα που έγραψε στον Αμερικάνο δικηγόρο της το 1959, ομολογούσε ότι από το 1951 η σχέση του ζευγαριού ήταν πλατωνική.
Για να προστατέψει την υπερηφάνειά του και να θρέψει τον εγωισμό του, ο Μενεγκίνι διέδωσε τη φήμη ότι η Κάλλας είχε μπει στην εμμηνόπαυση πριν την ηλικία των τριάντα. Κάτι το οποίο, όπως μαρτυρούν τα προσωπικά της έγγραφα, ήταν ψέμα.
Σε γράμματά της προς έμπιστους φίλους, περιέγραψε συμπτώματα τα οποία συνηγορούν υπέρ της ενδομητρίωσης – μιας πάθησης που ακόμη και σήμερα είναι δυσνόητη και δύσκολο να διαγνωστεί.
Ο γιατρός της, την υπέβαλε σε διερευνητική χειρουργική επέμβαση και τοποθέτησε πλέγμα πολυπροπυλένιου στη μήτρα της. Η πρακτική αυτή είναι αμφιλεγόμενη, και μάλιστα πολλές γυναίκες σήμερα κάνουν μήνυση στους γιατρούς τους, καθώς το πλέγμα επηρεάζει την ποιότητα ζωής τους.
Όπως αποδεικνύουν τα γράμματα της Κάλλας, είχε χρόνιο πόνο, και η δική της ποιότητα ζωής είχε πληγεί σε μεγάλο μέρος.
Υπήρχαν όμως και νευρολογικά προβλήματα: έγιναν λόγος να ακυρωθούν πολλές παραστάσεις και προκαλούσαν την απρόβλεπτη φύση της φωνής της.
Εάν είχε γιατρό με κατανόηση και λάμβανε σωστή αγωγή, θα είχε γλιτώσει τον δημόσιο χλευασμό και θα είχε απαλλαγεί από τον φόβο ότι έχανε το μυαλό της.
Αυτό αποδεικνύεται σε γράμματα που έγραψε μεταξύ 1974-76 και στα οποία παρέθετε τα πιο πρόσφατα συμπτώματα: εσωτερική αιμορραγία, ίλιγγο λαβυρίνθου, προσωρινή τύφλωση, χαμηλή πίεση, έλλειψη αντανακλαστικών, μούδιασμα και προβλήματα στην κινητικότητα.
Έγραψε το όνομα του νευρολόγου που την παρακολουθούσε, πρόκειται για τον καθηγητή Mario Giacovazzo, τον οποίο κατάφερα να βρω στην Ρώμη πριν πεθάνει. Ο καθηγητής Giacovazzo τη διέγνωσε με δερματομυοσίτιδα, μια πάθηση που προκαλεί αδυναμία στους μύες, και επηρεάζει σε κάποιο βαθμό το κεντρικό νευρικό σύστημα.
Θα μπορούσε να προκαλεί τα προβλήματα – αυτοάνοσες διαταραχές – που την βασάνιζαν από τη δεκαετία του 1950, εξαιτίας των οποίων είχε κατηγορηθεί ότι ήταν υποχόνδρια. Δεν υπήρχε, και ακόμη δεν υπάρχει, θεραπεία, όμως της χορηγήθηκε πρεδνιζόνη (στεροειδές) προκειμένου να γελαστεί ότι αισθάνεται καλύτερα.
«Με τη θεραπεία αυτή τώρα είμαι πιο ήρεμη» έγραψε στο νονό της. «Είναι χάπια βέβαια, αλλά είναι καλά, δεν είναι βαριά φάρμακα». Ωστόσο, σταμάτησε να λαμβάνει την πρεδνιζόνη γιατί έπαιρνε βάρος – μια κοινή παρενέργεια του φαρμάκου.
«Θυμώνω γιατί κάνω αυστηρή δίαιτα και ακόμη δεν έχω χάσει κιλό». Σταμάτησε τη θεραπεία και τα συμπτώματα επανήλθαν, έτσι υπέφερε κατά τη διάρκεια της ημέρας και είχε δυσκολία να κοιμηθεί το βράδυ.
Τις τελευταίες ημέρες της ζωής της, έκανε μόνη της θεραπεία με Mandrax, ένα επικίνδυνο φάρμακο που είναι γνωστό ότι καταστέλλει το νευρικό σύστημα.
Το έκανε αυτό για να ανακουφιστεί από τον πόνο και να κάνει τη ζωή της υποφερτή. Δυστυχώς, έγινε γι’ αυτήν εθισμός. Πέθανε ξαφνικά στις 16 Σεπτεμβρίου 1977.
Σήμερα είναι θρύλος, και η αλήθεια για τη ζωή της προκαλεί αμηχανία στους ανθρώπους. Ίσως δεν μπορούν να διανοηθούν το πόσο υπέφερε.
Είναι σημαντικό να θυμάται κανείς ότι η Μαρία Κάλλας ήταν άνθρωπος, τον οποίο απογοήτευσαν οι συνάνθρωποί του. Οι άνθρωποι μετά χαράς έβγαζαν, και βγάζουν, κέρδος από την Κάλλας, ποιος όμως βρέθηκε να την προστατεύσει;
