Η Ελλάδα τιμά τον μεγάλο Βρετανό Φιλέλληνα William St Clair

Ο William St Clair, άφησε την τελευταία πνοή της ζωής του, στις 30 Ιουνίου 2021. Μίας ζωής σε μεγάλο βαθμό ταυτισμένης με την Ελλάδα.

Ο μεγάλος αυτός Φιλέλληνας έκανε την παρουσία του αισθητή μέσα από ένα κεφάλαιο στην τρίτη έκδοση του βιβλίου του «Lord Elgin and the Marbles» (1998), το οποίο τον καθιέρωσε ως ήρωα στην Ελλάδα, και σίγουρα εχθρό για το Βρετανικό Μουσείο.

Ο St Clair, ήταν ένας έγκυρος ακαδημαϊκός που αποκάλυψε ένα σκάνδαλο ενώ έψαχνε τα αρχεία του Βρετανικού Μουσείου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, τα Μάρμαρα του Παρθενώνα του μουσείου είχαν τριφτεί με χάλκινες βούρτσες και καυστικά υλικά, κατόπιν εντολής του δωρητή Lord Duveen, του οποίου το όνομα εξακολουθεί να κοσμεί τη γκαλερί του μουσείου. Ο St Clair κατήγγειλε τις ενέργειες αυτές, σημειώνοντας ότι οι μέθοδοι καθαρισμού του Βρετανικού Μουσείου θα  «ατίμαζαν ακόμη και ένα δημοτικό νεκροταφείο», προσθέτοντας ότι αυτές «αψηφούσαν όλες τις αρχές της συντήρησης μνημείων».

Η πρώτη έκδοση του βιβλίου (1967) κυκλοφόρησε όταν ο St Clair, ένας νεαρός τότε δημόσιος υπάλληλος στο Βρετανικό Ναυαρχείο, έψαχνε κάτι για να απασχολήσει τον ελεύθερο χρόνο του. Απάντησε σε μια διαφήμιση στους Times που ανέφερε ότι η κυρία AC Longland από το Abington είχε κληρονομήσει μια συλλογή με έγγραφα από τον αδερφό του προπάππου της, Philip Hunt, ο οποίος συνόδευσε τον Λόρδο Έλγιν στην αποστολή του στην Ελλάδα.

Το πάθος του St Clair για την Ελλάδα κράτησε μια ζωή. Ένα σχέδιο του Λόρδου Βύρωνα, ο οποίος επιτέθηκε άγρια ​​στον Λόρδο Έλγιν για την αφαίρεση των μαρμάρων του Παρθενώνα, κρεμόταν μόνιμα στην κρεβατοκάμαρά του. Και, χάρη στην κυρία Longland, το «φιρμάνι», ένα οθωμανικό ένταλμα που επέτρεπε στον Λόρδο Έλγιν να αφαιρέσει τα αγάλματα, αποθηκεύθηκε κάτω από το κρεβάτι του για χρόνια.

Το 1984, εξετάζοντας τα ημερολόγια ενός επιμελητή του Βρετανικού Μουσείου, υποψιάσθηκε ότι είχε επιχειρηθεί μια συγκάλυψη. Το Μουσείο αρνήθηκε για πάνω από μια δεκαετία να θέσει τα αρχεία της εποχής στη δημοσιότητα, επικαλούμενο «επιπτώσεις στην ασφάλεια». Όταν τα έγγραφα κυκλοφόρησαν τελικά, ο St Clair διαπίστωσε ότι το 1938 ο επικεφαλής του τμήματος είχε παραδεχθεί στους θεματοφύλακες του Μουσείου το πρόβλημα: «Η ζημιά είναι προφανής και δεν μπορεί να θεωρηθεί υπερβολή». Αφού κατήγγειλε την αξιοπιστία των ισχυρισμών της επιμελητείας του Μουσείου, o St Clair ανακάλυψε το 2001 ότι ο Λόρδος Έλγιν είχε καταβάλει τεράστιες δωροδοκίες σε Οθωμανούς αξιωματούχους στην Αθήνα · τα στοιχεία αυτά υπονόμευαν τους ισχυρισμούς του Μουσείου ότι τα μάρμαρα είχαν αφαιρεθεί νόμιμα. Ο St Clair μεταβλήθηκε αυτόματα σε υπέρμαχο υπερασπιστή της επιστροφής των Μαρμάρων στην Ελλάδα.

Ο William Linn St Clair γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1937 από τη Susan WS Bow, καθηγήτρια Αγγλικών και απόφοιτη του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης και τον Joseph J St Clair, εκπρόσωπο στο Λονδίνο μιας ομάδας Σκωτσέζικων χυτηρίων. Όταν ήταν δύο ετών, η οικογένειά του μετακόμισε πίσω στη Σκωτία για να γλιτώσουν από τους βομβαρδισμούς κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η μητέρα του ισχυριζόταν πάντα ότι η πρώτη λέξη που είπε ήταν «Messerschmitt» (το όνομα των Γερμανικών αεροπλάνων). Ο πατέρας του πέθανε από καρκίνο όταν ήταν 16 ετών· o William και η μητέρα του κράτησαν μυστική τη διάγνωση από τον πατέρα του καθ ‘όλη τη διάρκεια της ασθένειας. Λίγοι γνώριζαν για τις κρίσεις μελαγχολίας που υπέστη στη συνέχεια, στις οποίες εύρισκε ανακούφιση διαβάζοντας στωικούς φιλοσόφους, όπως είχε δηλώσει.Στην πορεία κέρδισε μία υποτροφία από την Ακαδημία του Εδιμβούργου, για το St John’s College της Οξφόρδης και μετά την αποφοίτησή του διορίσθηκε δημόσιος υπάλληλος. Μετά το έργο του «Lord Elgin and the Marbles», έγραψε το βιβλίο «Η Ελλάδα θα μπορούσε να είναι ακόμη ελεύθερη» (1972), έναν απολογισμό του αγώνα της ρομαντικής εποχής για την ελληνική ανεξαρτησία και της συμβολής των Φιλελλήνων κατά την Ελληνική Επανάσταση. Αν και ένα χρόνο αργότερα χώρισε από τη σύζυγό του Heidi Fischer, παρέμεινε κοντά στα παιδιά του, Anna, εκπαιδευτικό ψυχολόγο και Elisabeth, κοινωνική λειτουργό.

Το 1988, έγραψε στο Υπουργείο Οικονομικών ένα εγχειρίδιο για διευθυντές το οποίο αποδείχθηκε ότι ήταν πιο διασκεδαστικό από το υπονοούμενο θέμα και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Το επόμενο βιβλίο του St Clair, είχε τίτλο «The Godwins and Shelleys» (1991), και εδραίωσε τη φήμη του ως βιογράφου. Αναφέρθηκε στον Godwin, τον Shelley και τον Byron σαν να ήταν φίλοι.

Μία τετραπλή χειρουργική επέμβαση στεφανιαίας παράκαμψης (bypass) στις αρχές της έκτης δεκαεττίας της ζωής του, τον ώθησε να επανεξετάσει το νόημα της ζωής του και στα 55 του χρόνια αποχώρησε από το Υπουργείο Οικονομικών. Μετά από μια υποτροφία στο All Souls (1992-1996), συνέχισε στο Trinity College, Cambridge (1998-2006). Την ίδια περίοδο δημοσιεύθηκε η τρίτη έκδοση του βιβλίου του για τον Lord Elgin. Περιλάμβανε μια εικόνα της κεντρικής σκηνής της ζωφόρου του Παρθενώνα που τραβήχθηκε από τη φωτογράφο Inge Morath, την τρίτη σύζυγο του Arthur Miller.

Ο St Clair έστειλε στον Miller το βιβλίο του για τον Godwin μαζί με ένα αίτημα να συγγράψει τη βιογραφία του, έχοντας θαυμάσει τα έργα του Miller από τότε που παρακολoύθησε το έργο «Οι μάγισσες του Σάλεμ» (1953) στην Οξφόρδη. Ακολούθησε μια μακροχρόνια φιλία. Πήρε τον Μiller και την Μorath για κωπηλασία στην Οξφόρδη και όταν «Οι μάγισσες του Σάλεμ» έγιναν ταινία με τους Daniel Day-Lewis και Winona Ryder, προσκλήθηκε στα γυρίσματα. Ο Μiller τον αποκάλεσε «αγαπημένο Σκωτσέζο» και συζητούσε μαζί του συχνά με θέμα τις ελληνικές τραγωδίες.

Μετά το ορόσημο βιβλίο του, «The Reading Nation in the Romantic Period», (2004), μελέτησε το εμπόριο σκλάβων και συνέγραψε το «The Grand Slave Emporium» (2007) που δημοσιεύθηκε ως αυτόνομο βιβλίο.

Ο St Clair είχε μεταβληθεί σε θρύλο για την πνευματική του γενναιοδωρία και τις συμβουλές που προσέφερε στους νέους. Βοήθησε αμέτρητους μελετητές και ήταν πάντα πρόθυμος να μοιραστεί την έρευνά του, να συγγράψει εργασίες και να ταξιδέψει σε συνέδρια σε όλο τον κόσμο. Ήταν ενθουσιασμένος όταν ένας νέος μελετητής τον αποκάλεσε «Νέστορα των Ελληνικών Σπουδών»: Ο Νέστωρ είναι ένα μυθικό συνώνυμο για τη σοφία και τη γενναιοδωρία. Λίγες ημέρες πριν πεθάνει, ο St Clair τιμήθηκε με το μετάλλιο Lord Byron από το Μουσείο Φιλελληνισμού και την Εταιρεία για τον Ελληνισμό και Φιλελληνισμό στην Αθήνα.

Από το 2009, ο St Clair ήταν Πρόεδρος των Open Book Publishers. Είχε εξειδικευθεί στην ιστορία των πνευματικών δικαιωμάτων, και αποδοκίμαζε την στάση της ακαδημαϊκής κοινότητας απέναντι στα paywall, τη μέθοδο περιορισμού πρόσβασης σε περιεχόμενο. Λίγο πριν πεθάνει ετοιμαζόταν να εκδώσει το νέο του βιβλίο 500 σελίδων για τον Παρθενώνα, ακολουθώντας τις διαδικασίες των Open Books. Ένα από τα κεφάλαιο του βιβλίου είναι γραμμένο στο ύφος μιας φανταστικής ομιλίας από τον πολιτικό Περικλή του 5ου αιώνα π.Χ.. Τη στιγμή του θανάτου του, ο St Clair συμπλήρωνε την τελευταία πινελιά του στο βιβλίο αυτό.

Η Εταιρεία για τον Ελληνισμό και Φιλελληνισμό, οι Έλληνες, τιμούν τον μεγάλο αυτό Φιλέλληνα.

Βιβλιογραφία: Άρθρο στους TIMES του Σεπτεμβρίου 2021