Κώστας Βαρώτσος

Διαφανής και αιχμηρός όπως το γυαλί που χρησιμοποιεί στα γλυπτά του, δυνατός σαν το μέταλλο, διψασμένος για έκφραση μέσα από την τέχνη, νεωτεριστής με γενναίο λόγο. Ακτινοβολεί διεθνώς ελευθερώνοντας την αλήθεια του με τα έργα του και πυροδοτεί ένα συναρπαστικό διάλογο. Ένας μεγάλος Έλληνας δημιουργός που τα έργα του κοσμούν δημόσιους χώρους στην Ιταλία, στην Αμερική, στην Ισπανία, την Ελβετία, την Κύπρο, την Αίγυπτο, και τη Γαλλία, όπως ο εμβληματικός «Δρομέας» στην Αθήνα και ο “Ποιητής” στην Κύπρο.

Είστε ένας διεθνώς καταξιωμένος εικαστικός. Έχετε ποτέ νιώσει την ανασφάλεια ότι μπορεί να μην αντιληφθείτε τις νέες τάσεις; Η καταξίωση δημιουργεί φόβο να ρισκάρετε καλλιτεχνικά;
Αναφερθήκατε σε  δύο πράγματα σημαντικά, το φόβο και την μόδα. Ο φόβος είναι πάντα υπαρκτός και μπορεί να συμβεί σε διάφορες ηλικίες. Ένα πράγμα που οι καλλιτέχνες πάντα έχουν να αντιμετωπίσουν είναι ο φόβος. Υπάρχουν καλλιτέχνες που ξεκίνησαν με μια δυναμική και κάποια στιγμή τα έργα τους δεν έχουν ζωή, είναι σαν μαραμένα. Δεν έχει σχέση με την ηλικία, αλλά με σοβαρά γεγονότα που μπορούν να ταράξουν το ψυχισμό του ανθρώπου και να δημιουργήσουν φόβο.

Μόλις φοβηθείς η μούσα δεν σε ευλογεί πια. Η υπέρβαση του φόβου είναι αυτό που σε κάνει να μπαίνεις σε νέα μονοπάτια και αποτελεί την ουσία της ύπαρξης του ανθρώπου. Για να βγει ένα προϊόν, που είναι πραγματικά τέχνη και δεν είναι look like art, πρέπει να έχει ρίζες και γίνεται αμέσως διεθνές. Το τοπικό είναι το διεθνές. Το διεθνές δεν είναι να είσαι στη μόδα. Σήμερα το μόνο που πρέπει να φοβάμαι είναι αν θα συνεχίσω να κάνω αληθινά πράγματα. Δεν αναρωτιέσαι για ένα δέντρο, έτσι πρέπει να είναι η τέχνη.

Πως ξεπερνάει ο καλλιτέχνης το φόβο;
Λέω καμιά φορά στους φοιτητές μου, για να κάνεις έργο πρέπει να πέσεις από αεροπλάνο χωρίς αλεξίπτωτο και στο δρόμο να βγάλεις φτερά. Μόνο έτσι μπορείς να κάνεις τέχνη. Αν καταφέρεις και πέσεις, τότε σίγουρα θα βγάλεις φτερά. Αλλά ακόμη και να σκάσεις σαν καρπούζι αυτό είναι το κόστος, αλλά συνήθως αυτοί που καταφέρνουν να πέσουν βγάζουν φτερά. Έχω πέσει σαν καρπούζι, αλλά παραβιάζοντας άλλους κανόνες. Η αλαζονεία είναι πολύ επικίνδυνη, αλλά ποτέ δεν έσκασα σαν καρπούζι γιατί δεν έβγαλα φτερά.

Πως έχει επηρεάσει η παγκοσμιοποίηση την τέχνη;
Όλοι στο παρελθόν ήμασταν ενθουσιασμένοι με την ιδέα της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή πως θα ανήκουμε στο global village. Βέβαια αυτό ήταν μια μεγάλη παγίδα, διότι τα κυρίαρχα κέντρα εξουσίας χρησιμοποίησαν τα κανάλια πληροφόρησης για να ελέγξουν το σύστημα και να δημιουργήσουν ένα πλέγμα αλληλοεπιδράσεων και ελέγχου, το οποίο ξαφνικά όριζε το παιχνίδι.

Δεδομένου ότι η τέχνη είναι η παραγωγή πολιτισμού μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής, όσο και να προσπαθήσεις να αντιγράψεις και να ανταγωνιστείς ένα Νεοϋορκέζο καλλιτέχνη και να του πουλήσεις pop art, δεν θα τα καταφέρεις γιατί αυτός γονιδιακά το έχει στο DNA του, να κάνει μια γραμμή και να είναι pop.

Είναι σας κάποιος Νεοϋορκέζος να θέλει να παίξει μπουζούκι σε ρεμπέτικο. Μπορεί και να τα καταφέρει και να τον δεχτούμε γιατί είναι ταλαντούχος, αλλά θα είναι πάντα ένας Αμερικάνος που παίζει ρεμπέτικα. Αυτό έγινε και στη τέχνη, όλος ο κόσμος προσπαθούσε να παίξει ρεμπέτικα. Ξαφνικά λοιπόν, η ομάδα του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης προσπάθησαν να μπλοκάρουν αυτό που λέγεται taste.

Έκαναν μικροπαιχνίδια, χρησιμοποιώντας νέους καλλιτέχνες και μερικά ονόματα που παίζανε ψηλά, στήνοντας καταστάσεις, αγοράζοντας όλη τη δουλειά των νέων καλλιτεχνών, με 500 δολάρια το κομμάτι, τους κάνανε δυο εκθέσεις, τους βάζανε στο Flash Art και μετά τους πούλαγαν 15,000 δολάρια. Ποια επένδυση σου δίνει τέτοια απόδοση; Άρχισε λοιπόν ένα παιχνίδι κερδοσκοπικό, που όμως αποκαλύφθηκε.

Στη Νέα Υόρκη ή στο Λος ‘Αντζελες, θέλουν Βαρώτσο, γιατί δεν έχουν Βαρώτσο. Θέλουν τα έργα τα δικά μου, διότι δεν έχουν κάτι τέτοιο. Εγώ έχω πιάσει την άκρη του νήματος μου που ξεκινάει από τα χρόνια του 70, και έχει πολύ ακόμα. Αυτό το νήμα πίσω του, έχει τον Ερμή του Πραξιτέλη, την Ακρόπολη, τη Νίκη της Σαμοθράκης… έχει μεγάλη ιστορία.

Το μοντέρνο σήμερα είναι να βλέπουμε την Ακρόπολη. Είναι σύμβολο για εμάς και αυτό πρέπει να μας καθοδηγεί.

Τελικά τι έχει να προτείνει η Ελλάδα;
Το μεγάλο ερώτημα για την ελληνική κοινωνία είναι τι προτείνουμε, τι παράγουμε. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, περιμένουν λύσεις με επιχειρήματα και όχι να πηγαίνουμε με το χέρι ανοικτό και να ζητάμε λεφτά. Ήμαστε έμποροι, μεταπράτες δηλαδή. Μεταπρατική δουλειά, όχι παραγωγική.

Το Ελληνικό κράτος είναι καινούργιο κράτος. Από την ίδρυση του, η μεγάλη μας αγωνία είναι αυτή της ταυτότητας. Προσπαθούμε να δούμε τι είμαστε και τι αντιπροσωπεύουμε. Αυτό το έχουν και οι Αμερικάνοι για την πολιτισμική τους συνείδηση. Βρέθηκαν σε ένα μεγάλο σταυροδρόμι, από την μία με τον Pollok και από την άλλη με τον Andy Warhol. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο κινήματα κατάφεραν να προσδιοριστούν, βέβαια ταυτίστηκαν περισσότερο με τον Andy Warhol και την pop, την οποία την πέρασαν κάθετα σε όλη την κοινωνία και σε όλους τους τρόπους έκφρασης.

Ξαφνικά βλέπεις την Αμερική μετά το πόλεμο και μετά τα χρόνια του 60, να είναι compact πολιτισμικά, καταφέρνοντας να φτιάξει μια συνοχή και πολιτισμική συνείδηση. Απ’ όταν ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος, όλη η παραγωγή της τέχνης, η αγωνία των καλλιτεχνών ήταν να προσπαθήσουν να βρουν αυτό που λέγεται ταυτότητα. Έχουν βγει πολύ σημαντικά έργα στην Ελλάδα μέσα από αυτή την έρευνα, για παράδειγμα στην ποίηση και την πεζογραφία, που είναι βασισμένο σε αυτή την αγωνία να βρουν τη ταυτότητα και τις ρίζες τους.

Βέβαια πολλές φορές η μόδα σάρωνε και θόλωνε το τοπίο. Έχουμε ένα πρόβλημα με την εξελικτικότητα. Μας λείπει ο μηχανισμός εξέλιξης. Γι’ αυτό και κάθε εξελικτικό βήμα στην ελληνική κοινωνία είναι τραυματικό, γιατί πάντα αντιπροσωπεύαμε κάτι άλλο.

Εννοείτε πως πρέπει να γυρίσουμε πίσω και να μελετήσουμε τους αρχαίους κλασικούς;
Στην κοινωνία μας δεν συνέβη ποτέ αυτό, πράγμα που συνέβη στους δυτικούς. Στη Δύση με την Αναγέννηση έγινε μεταφορά της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στη σύγχρονη εποχή, και εκεί πάτησε ο δυτικός πολιτισμός. Μέσα στο Βατικανό βλέπεις τη Σχολή των Αθηνών που έκανε ο Ραφαέλο, με τον Αριστοτέλη, το Πλάτωνα αυτοί ήταν δικοί τους άνθρωποι. Εμείς ήμασταν με το Βυζάντιο που ήταν εναντίον αυτής της κουλτούρας και την πολεμούσε στη βάση της. Αυτή είναι η αλήθεια. Δεν περάσαμε ποτέ Αναγέννηση εδώ, κι αυτό μας δυσκολεύει να έχουμε ιστορική συνείδηση.

Έχει μεγαλύτερη ιστορική συνείδηση ο Ιταλός, ο Γερμανός ή ο Γάλλος, από εμάς. Είναι συγκλονιστικό. Όταν λέω να πατήσουμε εκεί, είναι πολύ σύγχρονο. Επιτέλους πρέπει να πατήσουμε εκεί για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε μπροστά και να μην κοιτάζουμε δεξιά και αριστερά και να μην κοιτάζουμε την Νέα Υόρκη για παράδειγμα. Εκεί περιμένουν τη νέα ιδέα από κάπου αλλού.

Μιλήστε μας για το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Ήμουν στο Διοικητικό Συμβούλιο του Μουσείου. Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είναι μία πονεμένη ιστορία, διότι με τη σύγχρονη τέχνη έχουμε πρόβλημα. Τo μουσείο παίζει ένα ρυθμιστικό ρόλο, ορίζει τις ιεραρχίες, ορίζει το σύστημα της τέχνης. Όταν δεν υπάρχει το μουσείο, υπάρχει μια θολούρα.

Δεν υπήρξε ποτέ μια ιεραρχία και μια αξιολόγηση ουσιαστική, διότι δεν υπήρχε κριτικός λόγος, ο οποίος να έχει μια θεσμική δομή. Με αυτά τα δεδομένα όλοι είναι φοβεροί καλλιτέχνες, ακούγεται όποιος φωνάζει περισσότερο και παρούσα κατάσταση βολεύει πολύ κόσμο. Όταν θα υπάρξει αυτό το ρυθμιστικό όργανο, θα υπάρξει μια σειρά καλλιτεχνών που δεν θα είναι στο μουσείο.

Ο πολιτισμός είναι ένα βασικός πυλώνας εξωτερικής πολιτικής. Μπορούν καλλιτέχνες διεθνούς κύρους, όπως εσείς, να επηρεάσουν θετικά την εικόνα της Ελλάδος;
Θα σας πω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Όταν κατέβηκε η pop art στο Biennale της Βενετίας, το 1968, με τους Rosenberg, Warhol και άλλους, ο έκτος στόλος είχε παρκάρει έξω από τη Βενετία, και είχε κατεβάσει όλους τους ναύτες με άσπρα μπλουζάκια, τυπωμένα με τα έργα των Αμερικάνων καλλιτεχνών. Ακόμη και στα αρχεία της CIA που άνοιξαν, αποκαλύφθηκε ότι χρηματοδοτούσαν με τεράστια κονδύλια την pop art.

Η τέχνη είχε πάντα μια διεισδυτικότητα, να συναναστρέφεται και επηρεάζει ισχυρές προσωπικότητες, όπως δεν θα μπορούσε κανένας υπουργός εξωτερικών να κάνει. Για να χρησιμοποιηθεί ο πολιτισμός ως διεισδυτικό μέσο και ως μέσο υποβοήθησης της εξωτερικής πολιτικής μας, πρέπει να υπάρξει πρώτα πολιτισμική συνείδηση. Δηλαδή το προϊόν το οποίο παράγεται να είναι συνείδηση της εξουσίας. Η εξουσία δηλαδή να αντιλαμβάνεται το παραγόμενο πολιτισμικό προϊόν της συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής. Το πρόβλημα είναι πως η εξουσία νομίζει πως αυτή είναι το προϊόν.

Σας ευχαριστούμε!