Δρ. Φώτης Παπαθανασίου – Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη

Διανούμενος, λάτρης των Γραμμάτων, των Τεχνών και της όπερας, ο Δρ. Φώτης Παπαθανασίου, Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Βασίλη & Μαρίνας Θεοχαράκη, έχει μια πολύχρονη διαδρομή ως επιτυχημένος ιατρός, καθηγητής Πολιτιστικής Διπλωματίας και Διπλωματίας των Πόλεων, συγγραφέας, Αντιδήμαρχος στο Δήμο Αθηναίων, Γενικός Γραμματέας και Αντιπρόεδρος του ΔΣ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ειδικός Συνεργάτης του πρώην Υπουργού Πολιτισμού της Γαλλίας, Ζακ Λανγκ και Γενικός Διευθυντής του ελληνικού τμήματος του Κέντρου Διπλωματικών και Στρατηγικών Μελετών των Παρισίων από το 1994.  Ίδρυσε την Τεχνόπολη και το Μουσείο Μαρία Κάλλας. Έχει τιμηθεί από τρεις Προέδρους της Γαλλίας με τα παράσημα του Ιππότη της Λεγεώνος της Τιμής και του Ταξιάρχη Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας, καθώς και με το παράσημο Επιστημών και Τεχνών της Αυστριακής Δημοκρατίας. Μια πολύπλευρη προσωπικότητα και παράλληλα, ένας άνθρωπος ήρεμος και προσιτός για όσους τον γνωρίσουν από κοντά.

Έχετε καταθέσει τις υπηρεσίες σας για περισσότερα από 30 χρόνια στον Πολιτισμό και γνωρίζετε πολύ καλά τόσο τη δυναμική όσο και τις αγκυλώσεις μας.  Εργαλειοποιεί η χώρα μας την κουλτούρα που παράγει , όπως θα έπρεπε;
Το πρόβλημα δεν έχει να κάνει μόνο με την σύγχρονη παραγωγή πολιτισμού, είναι ευρύτερο.  Η αξιοποίηση του πολιτισμού ως μέσο προβολής ισχύος, για να χρησιμοποιήσω τη γλώσσα των διεθνών σχέσεων, ως branding -για να χρησιμοποιήσω τη γλώσσα του marketing- δεν έχει γίνει ποτέ συστηματικά, τη στιγμή που διαθέτουμε στον τομέα αυτό το μεγαλύτερο οπλοστάσιο παγκοσμίως.

Το πρόβλημά μας είναι ότι φέρουμε με δυσκολία το κολοσσιαίο βάρος της πνευματικής μας κληρονομιάς. Κινούμεθα, όπως σε όλα, σε ένα δίπολο υπερβολής ανάμεσα στην προγονοπληξία και τον μηδενισμό. Χρησιμοποιείται συχνά από πολιτικά πρόσωπα, ένα ακόμα κλισέ, από τα τόσα που δυναστεύουν τον πολιτικό λόγο, ότι δήθεν δίνουμε πολύ σημασία στην αρχαία κληρονομιά και αμελούμε τον σύγχρονο πολιτισμό.

Ενώ απλούστατα η αρχαία κληρονομιά που ήδη αποτελεί τη βάση του δυτικού πολιτισμού είναι αυτή, χάρη στην οποία είμαστε διάσημοι και έχουμε φίλους σε όλη την υφήλιο, χωρίς να κουνήσουμε το δαχτυλάκι μας. Και στην οποία δεν θα έλεγα πως δίνουμε και μεγάλη σημασία εάν διαπιστώσει κανείς την κατάσταση των αρχαιολογικών χώρων και μόνο.

Ο σύγχρονος πολιτισμός μας μεγαλούργησε, όπου βασίστηκε στις αρχές και τις αξίες που αποτελούν την ιδιαιτερότητα του αρχαίου. Δεν εννοώ αντιγραφή, βεβαίως, αλλά έμπνευση από τις ίδιες αρχές. Η ανθρωποκεντρική ζωγραφική του Τσαρούχη και ο ποιητικός λόγος του Ελύτη, αποτελούν δύο κλασικά παραδείγματα. Το φαινόμενο συνεχίζεται και σήμερα μέσα από τα γλυπτά του Βαρώτσου, τις κατασκευές του Παναγιωτίδη, τη ζωγραφική του Φασιανού ή του Σάμιου. Η αντίφαση δεν υπάρχει. Και τελικά η απάντηση, βέβαια είναι όχι, γιατί όπως και σε πολλά άλλα, λείπουν οι δομές και η συστηματική προσπάθεια.

Ο Γάλλος σοσιαλιστής και πρώην υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού Ζακ Λάνγκ, προλόγισε το βιβλίο σας “Στην πορεία του ήλιου”. Μιλήστε μας για τη σχέση σας με αυτόν τον σπουδαίο φιλέλληνα;
Ο Τζακ, γιατί έτσι τον ονόμασε ο πατέρας του από έναν Άγγλο συμπολεμιστή του, είναι μια τεράστια προσωπικότητα, στην οποία η Γαλλία, αλλά και οι ελληνογαλλικές σχέσεις οφείλουν πολλά. Γνωριστήκαμε πριν από πολλά χρόνια και με τίμησε με την επιλογή του ως συνεργάτη του. Η δράση του γονιμοποίησε τον σύγχρονο πολιτισμό στη Γαλλία, ταυτόχρονα, όμως, διέσωσε ότι αξίζει να διασωθεί. Τα μέτρα τα οποία έλαβε για τη σωτηρία της ιστορικής κληρονομιάς είναι τόσο καθοριστικά όσο κι εκείνα που προώθησαν τον σύγχρονο πολιτισμό. Βοήθησε χιλιάδες νέους καλλιτέχνες να παρουσιάσουν το έργο τους και διέσωσε κυριολεκτικά το βιβλίο, δημιούργησε μουσεία και δομές πολιτισμού σε όλη τη Γαλλία.

Ακόμα και η Μέρα της Μουσικής είναι δική του επινόηση. Είναι ένας πραγματικά μεγάλος Φιλέλληνας. Δίπλα στο κρεβάτι του έχει την έκδοση του Θουκυδίδη από τις Πλειάδες και διαβάζει καθημερινά. Αυτό που ίσως δεν είναι γνωστό είναι ότι πριν γίνει Υπουργός Πολιτισμού, δίδασκε Διεθνές Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο του Νανσί, με ειδικότητα στο Δίκαιο της Θάλασσας. Ο Τζακ Λανγκ εισηγήθηκε το νομικό καθεστώς του Αρχιπελάγους, για το Αιγαίο, κάτι που θα είχε αλλάξει τα δεδομένα. Η σχέση μας είναι πολύχρονη και εξαιρετικά στενή. Είναι μακράν ο πιο πιστός και ο πιο καλός φίλος που είχα ποτέ. Γνωρίζει αυτή την τέχνη άριστα. Το δυστύχημα είναι ότι δεν έμεινε ισόβιος Υπουργός Πολιτισμού της μεγάλης φίλης χώρας. Έχει μια καταπληκτική σύζυγο, τη Μονίκ και δύο εκλεκτές κόρες.

Δυστυχώς η Βαλερί, μεγάλη ηθοποιός της κομεντί φρανσαίζ, χάθηκε νεότατη πριν από λίγα χρόνια, κάτι που κανείς μας δεν θα ξεπεράσει. Έχει πολλούς φίλους στην Ελλάδα του σήμερα, την οποία αγαπάει εξίσου με εκείνη της αρχαιότητας. Αυτός δεν κατατρύχεται από αντιφατικά σύνδρομα. Τώρα διευθύνει το Ινστιτούτο του Αραβικού Κόσμου, το οποίο έχει τελείως μεταμορφώσει.

Ο Ζαν Μοννέ, είχε πει ότι «θα έπρεπε να ξαναρχίσουμε τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ένα νέο ξεκίνημα της, που να βασίζεται στον πολιτισμό». Ποια είναι η δική σας άποψη;
Αμφισβητείται η δήλωση, αλλά επιβεβαιώνεται η ορθότητά της. Μόνο η αίσθηση της κοινής πνευματικής καταγωγής μπορεί να υπερβεί τα εθνικά μικροσυμφέροντα ή και μεγάλα συμφέροντα που δημιουργούν φυγόκεντρες δυνάμεις. Το πρόγραμμα Erasmus, υπήρξε χρήσιμο αλλά έπρεπε να γίνει μαζικό και υποχρεωτικό. Δεν είναι τυχαίο ότι φέρει το όνομα του μεγάλου Ελληνιστή. Η πίστη στον κοινό πολιτισμό μας γέννησε το φιλελληνικό κίνημα. Οι τρεις κολώνες Αθήνα, Ρώμη και Ιερουσαλήμ έπρεπε να αποτελούν τη βάση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος και να διατρέχουν την παιδεία όλης της Ευρώπης. Τότε η Ένωση θα ήταν διασφαλισμένη.

Μέσα στην απόλυτη κυριαρχία της ύλης, είναι ανθεκτικό το αποτύπωμα της “σύγχρονης” ελληνικής κουλτούρας; Μήπως υστερούμε και αν ναι, γιατί;
Σαφώς και είναι ανθεκτικό. Αρκεί να επισκεφθεί κανείς τα εκατοντάδες θέατρα, εικαστικούς χώρους κι άλλους πολιτιστικούς θεσμούς, όπου παράγεται ο σύγχρονος πολιτισμός.

Δεν υστερούμε πουθενά, αλλά μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι εμπνεόμενοι από τις αρχές και τις αξίες της κληρονομιάς μας.

Πιστεύετε ότι βγαίνοντας από την “κρίση”, η Ελλάδα κάνει μια νέα εκκίνηση; και πως αυτό συμπεριλαμβάνει τον πολιτισμό;
Ο πολιτισμός προηγήθηκε σε αυτή την εκκίνηση και είναι και μια από τις αιτίες της. Μέσα στην κρίση, οι Έλληνες, συνειδητοποίησαν ότι χρειάζονται πιο σταθερά σημεία αναφοράς από την καταναλωτική ευωχία των καιρών της αφθονίας. Στο Ίδρυμα τριπλασιάσαμε το κοινό μας μέσα στην κρίση, όταν η κατανάλωση υφίστατο μείωση πάνω από 50%. Αυτό δείχνει κάτι. Η κρίση ως δοκιμασία ανέδειξε ελαττώματα αλλά και αρετές. Όποιος μπόρεσε να επεξεργαστεί το μήνυμα, παρά τις απώλειες, βγήκε κερδισμένος. Ο πολιτισμός δεν είναι μόνο μια πνευματική δύναμη και επομένως οικονομική, είναι και άμεσα οικονομική με τεράστια δυνατότητα ανάπτυξης. Ο πολιτισμός απασχολεί στη Γερμανία περισσότερους εργαζόμενους απ’ ότι η αυτοκινητοβιομηχανία. Περιλαμβάνει περισσότερα από 120 επαγγέλματα που κινούνται γύρω από τα βασικά δημιουργικά των καθεαυτών καλλιτεχνών. Κορνιζοποιοί, κατασκευαστές μουσικών οργάνων, εκδοτικές επιχειρήσεις, περουκέρηδες, κατασκευαστές θεατρικών κοστουμιών για να αναφέρω μερικά ενδεικτικά. Δεν θα συζητήσω εδώ την απίστευτη δυνατότητα ανάπτυξης των αρχαιολογικών χώρων και μουσείων, για τα οποία βασίζομαι στην γνώστη Υπουργό Πολιτισμού.

Η “ψηφιακή” εποχή μπορεί να προάγει τις τέχνες ή δημιουργεί μια απόσταση η οποία σβήνει την πνευματική φλόγα;
Τα ψηφιακά εργαλεία, προσφέρουν εξαιρετικές δυνατότητες για την προαγωγή των τεχνών, αφού για πρώτη φορά το σύνολο των εικαστικών τεχνών και της μουσικής, το σύνολο της λογοτεχνίας βρίσκεται σχεδόν δωρεάν στη διάθεση όλων. Πολλαπλασιάζει επομένως τα εναύσματα για να γεννηθούν δημιουργοί και το κοινό που θα τους συντηρήσει.

Η τέχνη είναι ζωτική ανάγκη του ανθρώπου που ξεχωρίζει από το ζώο και θα βρει πάντοτε τη διέξοδό της.

Ελλάδα 2021: Ποια είναι τα σχέδιά σας για τη συμμετοχή του Ιδρύματος Θεοχαράκη;
Το Ίδρυμά μας έχει ήδη προ ετών ασχοληθεί με το θέμα έχοντας παρουσιάσει μια μεγάλη έκθεση για το φιλελληνισμό στην τέχνη από τη συλλογή Βαρκαράκη, καθώς και μουσικές πρεμιέρες με φιλελληνικά τραγούδια της εποχής. Ήμασταν δηλαδή έτοιμοι από καιρό και όταν πριν 2 χρόνια ξεκίνησε η πρωτοβουλία των ιδρυμάτων για τα 200 χρόνια, με συντονιστή τον Γιάννη Μάνο, λάβαμε αμέσως μέρος με ενθουσιασμό.

Θα παρουσιάσουμε μια έκθεση φιλελληνικής τέχνης, αφιέρωμα στη γυναίκα στην επανάσταση με έργα πάλι από την πολύτιμη συλλογή Βαρκαράκη, συναυλίες αφιερωμένες στα γερμανικά, γαλλικά, αγγλικά και ιταλικά φιλελληνικά τραγούδια, καθώς και 5 μουσικά αναλόγια που ετοιμάζουμε με τη Μάγδα Μαυρογιάννη και που αναφέρονται σε ιστορικά πρόσωπα όπως ο Καποδίστριας, ο Βύρων, η Μπουμπουλίνα, ο Καραϊσκάκης, κ.α.

Επίσης, ένα συνέδριο για τις τέχνες στην Επανάσταση καθώς και ειδικές διαλέξεις, ενώ ετοιμάζεται και συνεργασία με το Λύκειο Ελληνίδων. Αυτά έχουν ήδη σχεδιαστεί και είμαι βέβαιος ότι θα απεικονίσουν με ενάργεια τον κορυφαίο ρόλο των εικαστικών τεχνών και της μουσικής στην ανάπτυξη του φιλελληνικού κινήματος που ανέδειξε τον αγώνα των Ελλήνων στην δυτική κοινή γνώμη και οδήγησε στην παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων υπέρ του αγώνα μας. Περιμένουμε όλους τους Έλληνες και ιδιαίτερα τους νέους να έρθουν να αποκτήσουν γνώση μέσω της ψυχαγωγίας.